1.2 Əski əlifbamız ərəb əlifbası deyil
Ərəb əlifbası qədim Azərbaycan əlifbasından törəmə olmaqla, tamam yad bir dilin fonetikaslna əsaslandığına və bir sıra ciddi çətinliklərinə görə, Azərbaycan xalqı üçün qəbul edilməz olmuşdur. Mütəxəsislərin də etiraf etdikləri kimi, bu əlifba VIII_IX əsrlərdə Azərbaycan xalqının kütləvi savadsızlığının bünövrəsini qoymuşdur. Bu əlifbanı yalnız tək-tək adamlar çox çətinliklə mənimsəyə bilmişlər. İlk vaxtlar ərəb əlifbası ilə yalnız ərəb sözləri və mətnləti yazılmışdır.
VIII_IX əsrlərdə Cavidan-Babək üsyanı həm də xalqa zorla qəbul etdirilən ərəb əlifbasına qarşı üsyan olmuşdur. Zaman-zaman közərmiş bu etiraz dalğasını XIX əsrdə M,F,Axundov yenidən alovlandırmış və ən nəhayət 1926-cı ildə Azərbaycan xalqı bu yad əlifba ilə birdəfəlik üzülüşmüşdür.Sonralar latın, kiril və nəhayət sonuncu – türk latını qədim Azərbaycan əlifbasının qismən təhrifi ilə ona xeyli yaxınlaşmışdır. Təsadüfi deyil ki, ərəb əlifbasından imtina etmək 1920-ci illərdə Şərqdə mədəni inqilab kimi səslənmişdir. Xalqın kütləvi savadsızlıqdan çıxarılması məhz ərəb əlifbasından xilas olması ilə başlanmışdır. Ərəb əlifbasının öyrənilməsinin çətinliyi üzündən 1.100 ildə Azərbaycan xalqının içərisindən minlərlə istedad yetişə, inkişaf edə bilməmiş, öz içində boğulmuşdur. Bu faciəni qanlı tarixi fakt kimi etiraf etməyə borcluyuq. Keçmişimizi, varlığımızı sübut edən nadir tarixi abidələrimiz gözümüz qarşısında məhv ediləndə, biz soyuqqanlıqda dözmüşük. Buna saysız misallar gətirmək olar. Cəlil Məmmədquluzadənin “Anamın kitabı” faciəsində yabançı dillər, həm də yabançı əlifbalar timsalından xatırlanmışdır.
Ərəb əlifbasından qardaş Türkiyədə də 1920-ci illərdə imtina etmişdir.
Bu gün ərəb əlifbasını ərəb-fars təmayüllü orta və ali məktəblərimizdə tədris edən mütəxəssislərimiz özləri də onun çətinliklərindən, hətta “ən böyük çətinliklərindən” danışırlar. Məsələn, Z.T.Hacıyeva “Əski əlifba” kitabında (1989) bildirir ki, burada hərfin dörd formasından yalnız biiri seçilməlidir. Bu da sözdən asılıdır. Hərf sözün əvvəlində, ortasında, sonunda və s. gəlməlidir (səh. 4).
Gəmiqaya-Qobustan əlifbasında qarşıya belə çətin şərtlər qoyulmur. Burada eyni hərf sözün əvvəlində, ortasında və sonunda yalnız eyni qrafik işarə ilə yazılır.
Yenə də Z.Hacıyevanın dediyi kimi: ərəb əlifbasında hərf birləşmələri və onların “əli yazıdan çəkmədən axıradək yazılması” – çətinlik törədir. Burada “rəsmxətdə olduğu kimi, yazını qurtaranadək qələmi kağızdan ayırmaq olmaz” (səh.6).
Yalnız sözü yazıb sona çatdıqdan sonra hərflərin nöqtələri qoyulmalıdır. Bu nöqtələrə dahi M.F.Axundov sərt etirazını bildirmişdir. Ərəb əlifbasında “özündən sonrakı hərflə birləşmək üçün birləşə biləcək ünsürün olması vacibdir”.
Gəmiqaya-Qobustan əlifbasında belə ünsürlər və nöqtələr çoxluğuna ehtiyac olmamışdır. Ərəb əlifbasını öyrənmək üçün “formanı düzgün seçmə adətinə” yiyələnmək tələb olunur. Mütəxəssis özü deyir ki, ərəb əlifbasını öyrənməyin çətinliyi insanda ruh düşgünlüyünə səbəb olur. Amma gərək səbrli olub, ruhdan düşməyəsiniz (səh. 7).
Gəmiqaya-Qobustan əlifbasında isə ruhdan düşməyə heç bir əsas yoxdur. Hər şey bir yana, Gəmiqaya-Qobustan əlifbasının hərflərinin və buradakı bəzi piktoqrafların estetik görümü insanı ruhlandırır, ona zövq verir.
“Hərf nədir?” – Danışıq səsinin yazıda işarəsi. Ümumiyyətlə hər bir hərf yazıda müəyyən bir danışıq səsini ifadə edir. Hərfin arxasında danışıq səsi durur”.
Gəmiqaya-Qobustan əlifbası Azərbaycan dilinin danışıq səslərinə uyğun yaradılmışdır. Gəmiqaya-Qobustan əlifbası ilə müqayisədə tək ərəb əlifbası deyil, dünya əlifbalarının (törəmə əlifbaların) bir çoxunda ciddi çətinliklər var. Elə sözzü gedən “əski əlifbanı” – ərəbi keçmişdə çox çətin, bəzən 20 ilə öyrəniblər. Yəni əslində öyrənə bilməyiblər. Bu əlifbanı uşağa öyrətmək əzab olub. Elə çətinliyinə görə, əvvəlcə hərflərin adlarını mexaniki surətdə əzbərtlətmək lazım gəlmişdir. Uşaq əzbərlədiyi hərfi vaxtından əvvəl yazmaq istədikdə sevilmək, başı sığallanmaq əvəzinə, hətta ağır cəzaya məruz qalmışdır. Dahi Ələkbər Sabirin “Mollam da döyür yazı yazanda” – məşhur misrası zərb-məsəl olmuşdur.
Əjdər Fərzəli (Əjdər Əliş oğlu Fərzəliyev)
Ə.Fərzəli “Gəmiqaya – Qobustan Əlifbası” kitabı səh. 22 – 24
