“Çarxı Fələk”, niyə deyilirdi, “Çarşənbə”, nəyə deyilirdi…

Azərbaycan Ərazisində, Azərlərdən, Babalarımızdan qalma, bir çox, mühüm Anlayışlar mövcud olub!
Onlar, o, Babalarımız, çox-çox Qədim Dövrdən, Oturaq Həyat sürdüklərindən, Ərazilərində baş verən, hər bir Təbiət hadisələri, Kainat Qanunları ardıcıllıqlarına, çox diqqətlə və baş verən, bütün hallara, böyük bir hadisə kimi, yanaşırdılar!

 Babalarımızın bu Ərazidə, Oturaq Həyat sürdüklərinin, bir əlaməti də, bir tarixi həqiqəti də, ondan ibarətdir ki, bütün ərəfələrə görə, onları əhatə edən Aləmdə, baş verən, Təbiət hadisələrinin, bu Ərazidə, dəqiq ardıcıllıqda, günlər, həftələr sayı ilə, əvəzlənməsi, onların, bu Ərazidən başlayaraq, biri-birini, əvəz etməklə, ardıcıl Gün sayları, Yenilikləri, icra edilmələrinin, üst-üstə düşməsi ilə, xarakterizə olunur!
Onlar, o, çox Qədim Dövrdən, Astronomiya Elmini, çox dərindən bildiklərindən, ona, çox diqqətlə, dəqiqliklə yanaşdıqlarından, bütün Təbiət hadisələrinin, Kainatla bağlı olduğuna, əsaslanırdılar!
Babalarımızdan, Azərlərdən qalma, “Çarxı Fələk”, ifadəsi, Bizim Qalaktikada, bizim Günəş Sistemində, baş verən, hesabatlar ardıcıllığını, bildirmək idi! 
“Çarxı Fələk”, hər hansı bir, Xalq dili yox, Təbiətdə baş verən, biri-birini, bir Çarx, Təkər kimi, əvəz edən, ardıcıllıq hadidəsi kimi, nəzərdə tutulurdu!
“Çarxı Fələk”, yə’ni ki, hərəkətlərin, ardıcıl olaraq, bir təkər kimi, bir Çarx kimi, biri-birini, əvəz etməsi, “Fələk” isə, o Dövr üçün, Kainat, Göy Qübbəsi kimi, Səmada baş verən, hal-hərəklər kimi, şərh olunurdu!
Bu, “Çarxı Fələk”, hər hansı bir, Ərazi dili-dilçiliyi yox, sırf, Kainat Dili-Dilçiliyi, bizim Günəş Sistemində, baş verən, ardıcıl hərəkət Mexanikasına, aid edilirdi!
M. Füzuli də, qəzəlində deyir ki, “Fələklər yandı, ahımdan”, yə’ni ki, Göylərə, Səmalara, halımı bildirməklə, ahımla Kainat da, Göy Qübbəsi də, yandı, halımdan. “Məni bimarı, sanmazmı”, yə’ni ki, Yerdə, Onun, bir Payı olduğumu, Bilməzmi, deyirdi.
“Fələk”, Kainat ölçüsündə, bizim Günəş Sisteminin, Göy Qübbəsi kimi, xarakterizə, olunurdu!
Bu səbəbdən, Azərlərdən, Babalarımızdan bizə qalan, bir miras da, həmin Çarxın, Dörd bölümlə hərəkətdə olması. Dörd bölümlə, biri-birini, əvəz etməsidir. 
“Çarx” ifadəsi, rəqəm ifadəsinə keçməklə, “Çar”, Dörd ardıcıllıqda, yə’ni, “Çar”, öncül, başlanğıc ardıcıllığına sığar, biri-birini, tamamlayan anlayış olduğundan, “Çar”, hərəkətdə olub, hərəkət vericinin, ardıcıl, biri-birini, əvəz etməsi kimi, müşahidə edildiyindən, onu, rəqəm halına bölüb, rəqəm halında, o, Dördün, o, Dörd Ünsürün, Dörd Fəslin, Dörd Səmtin, Dörd Cəhətin, Dörd Çarşənbənin və s. ifadəsidir.
“Çar”, mə’lumdir ki, Dörd içərisində, Dörddür!
İ. Nəsimi deyir ki, “Üzü Ənbəridir”, yə’ni ki, Gözəllik içərisində, əlavə bir Gözəllikdir!
Əgər, “Çarşənbəni”, Rəqəmlər Dili ilə, oxusaq, “Çar”, Dördün ifadəsidirsə, “(ş)ənbər” isə, Yeddinin ifadəsidir ki, yə’ni ki, Dörd ardıcıl olaraq, hər Yeddi Günün davamında, o Yeddinin hər biri, bir Gözəllik, hər o, Yeddi Gözəllik, bizi, daha Yeni Günlərə, İstilərə, Rahatçılıqlara aparar, anlamı, daşıyırdı.
Azərbaycan Ərazisində, Azərlərdən, Babalarımızdan bizə qalan Miras Payını, Rəqəmlər dili ilə, ifadə etsək, “Dörd”, baş verən ardıcıllıq, “Yeddi”, gün tamamında, biri-birini, bu Ərazidən tamamlayar ki, Dörd Ünsür deyilən halın, başlanğıc halı da, Dörd içərisində, Dördə sığacaq Çarşəmbədən birincisi, İşıqla, (nə İşıqsız başlayar ki, nə İşıqsız, Törəyər ki).
İkincisi, Su ilə, (nə susuz, Pərvəriş tapar ki), Babalarımız Suyun öz Varlıq halını da, ikiyə bölərək, belə izah edərdilər ki, Soyuq Qış fəslində, Havada, Suyun, Nəmin qədəri azalar ki, hava qatı, Torpaq nisbi nəmin azlığından, soyuyur, şaxtalar düşür. 
Həmin proses eyniliklə, Yay Mövsümündə də, təkrarlanır. 
Yay mövsümündə, indiki təqvim adlığı ilə, İyun-Avqust ayında, hava qatında, bir Yarımkürədə, Su, Nəm qədəri, kəskin azalmaqla, havanın çox İsti keçməsi ilə, Bostan-Tərəvəz məhsullarının, yetişməsinə, ən vacib bir amildir.
Üçüncüsü, Külək ilə. Bu ərəfədə, Fevral ayının ikinci yarısından başlayan, küləklər, bizim ərazimizə, Qış mövsümündə, çökmüş Soyuq hava kütləsini, Barometr kimi, güclü küləklə müşahidə edilməsi, Soyuq hava Kütləsini sıxmaqla, onun yerini, həlim, rəvan İsti hava Kütləsi ilə, zənginləşdirilməsindən, ibarətdir.
Dördüncü Çarşənbə, daha Havanın, Torpaq qatının, tədricən İstinməsini, Yazın-Baharın Müjdəçisi kimi bayram, edilir.
Hər bir Çarşənbə, Babalarımızdan qalma, İşıqla, İsti ilə yad edilməsi, O, İşığın Yerdə oxşarını, Ocaqlar, Tonqallar yandırmaqla, hər həftənin, ardıcıl düzülüş davamı ilə, bizləri, Yaza, Yaya, İstiyə aparır, anlamı ilə, Tonqallar üzərindən atılaraq, yə’ni, bir Haldan, başqa bir Hala keçməklə, bir Tərəfdən, başqa bir Tərəfə atılmaqla, keçməklə, “İşığımıza, İstimizə, qovuşaq”, deyərək, onları Bayram şənlikləri kimi, yad edərdilər!
Çarşənbələr, Ərəfələrin, Yer üzünün bayramıdır ki, bizlər bu Yer Halını yad edərik, onu bir Bayram kimi, icra edərik!

Vahid Rzaev