Fevralın 18-də elmlərin şahı azərbaycanlı düha Mühəmməd Nəsirəddin Tusinin anadan olmasının 823 ili tamam olur. 1-ci yazı: “Orta əsrlərdə Azərbaycan Renessansı” Bundan sonra yüz illər keçsə belə, Nəsirəddin Tusinin elmi irsi tədqiqatçılar üçün zəngin elmi dəfinə kimi görünəcək. İndiyə qədər Azərbaycan aliminin ərsəyə gətirdiyi elmi işlərinin demək olar ki, azacıq bir hissəsi araşdırılaraq tam tədqiq edilmişdir. Acınacaqlı haldır ki, Nəsirəddin […]
Astronomiya elmini təkmilləşdirməkdən ötrü hökmən rəsədxanalar tikilməlidir. Abbasilərin nümayəndəsi xəlifə Məmunun əmri ilə Bağdadda mükəmməl bir rəsədxana tikilmişdi. Bu haqda professor S. Klatsko-Rındziun belə bir qeyd vermişdi: “Əlcəbr və Əlmüqabələ hesablanması üzrə qısa kurs”… kitabı, Bağdad xəlifi Abdulla əl-Məmun ibn-Harun ər-Rəşid (786-833) tərəfindən 830-cu ildə yaratdığı müdriklər Evi adlanan (Baith Al-Hakim), dünyanın ən qədim universitetində yazılmışdır… Harun Ər-Rəşid Bağdad universitetində, hind […]
Əvvəlki araşdırmalarımda müəyyən etmişəm ki, genuyalı dənizçi (Kolumb) hələ özünün birinci transatlantik səyahətini həyata keçirməmişdən əvvəl Atlantik okeanının qərb hissəsində yerləşən nəhəng torpaq ərazisinin konturları çəkilmiş xəritəyə malik idi. Məhz həmin xəritənin sayəsində o, İspan katolik monarxlarına təqdim edəcəyi layihəsini tərtib etmişdi. Xristofor Kolumbun müəmmalı xəritəsinin kökünün araşdırılması müəyyən mənada dolambacı xatırladır. Sözü gedən xəritədə əvvəlcədən çəkilmiş dördüncü qitənin konturları […]
Elmi alim yaradır. Alimi şöhrətləndirən və yaşadan da onun elmə verdiyi töhfələrdir. Dahi Nəsrəddin Tusi elm və alim haqqında demişdir: “Alimin səadəti elm və mədəniyyətdir”. “Bilmək lazımdır ki, insan övladının böyük Yaradanın hüzurunda xüsusi mövqeyi vardır. Buhüzurda birinci yer böyük filosofların və alimlərin yeridir; ikinci yer isə elm kamalını tərcümə libasına geydirməyi bacaran adamlarındır”. Alim kainatdakı kamal dərəcələrini qavramaqla, onun […]
(Əvvəli – “İstanbulun Topqapı muzeyindən tapılan sensassion xəritə”) XX əsrin 50-ci illərində başda ABŞ mütəxəssisləri olmaqla, qədim xəritəşünaslıq və naviqasiya üzrə peşəkar mütəxəssis sayılan yazıçı kapitan Arlinqton Melleri xəritənin tədqiqinə başlayır və sensassion nəticə əldə edir. Xəritənin cənub hissəsində verilən manuskriptdə, hazırda buz örtüyü altında qalan Kraliça Mod Torpağının sahil zolağı göstərilibdir. Belə çıxır ki, həmin ərazilər buzlardan azad olarkən […]
(Əvvəli – “ABŞ alimləri Piri Rəisin xəritəsini tədqiq edirlər”) Qədim xəritələr kritlilərin və finikiyalıların vasitəsilə İsgəndəriyyənin məşhur kitabxanasında özünə yer tapmışdır. Əlbəttə, bu məsələyə dair mənim öz fikrim var. Antik dövrdən qabaq dünyanın qədim sivilizasiysı mərkəzlərindən biri qədim Babilistan idi. Ən istedadlı sənətkarlar, tanınmış alimlər və aqil insanlar demək olar ki, elə oraya toplaşmışdılar. Bizə məlum olmayan sivilizasiya zamanı Antarktidanın […]
(Əvvəli – “Piri Rəisin xəritəsinin izi haralara gedib çıxır?”) XX əsrdə böyük rezonansa səbəb olmuş xəritənin türk admiralının əlinə hansı yolla keçməsi xəritəşünas mütəxəssisləri ilə yanaşı, həm də tarixçilərin maraq dairəsini əhatə edirdi. Yuxarıda göstərildiyi kimi Piri Rəisin özünün bəyan etdiyi kimi, guya o, xəritənin qərb hissəsini Kolumbun birinci səyahət zamanı istifadə etdiyi xəritədə apardığı qeydiyyatlardan köçürmüşdü. “Kolumbun itmiş xəritəsi”nin […]
(Əvvəli – “Xəritənin əsl müəllifi kimdir, admiral Piri Rəis, yoxsa başqa bir alim?”) Tusinin fəaliyyətini öyrənərkən aydın olur ki, o, Yaxın Şərqin məşhur şəhərləri və elm ocaqları ilə yanaşı, həm də Misirin İsgəndəriyyə şəhərində olmuş, oranın bir çox tədris, elm və mədəniyyət mərkəzlərində çoxsaylı maraqlı axtarışlarla məşğul olmuşdur. Həmin ərəfəyə qədər İsgəndəriyyə kitabxanasında saxlanılan bir çox əsərlər və tarixi sənədlər, […]
(Əvvəli – “Piri Rəisin xəritəsindəki koordinat torunu Marağa alimləri çəkə bilərdilər”) Xəritənin şərq hissəsinin yoxa çıxması ilə bağlı üç fərziyyə söyləyəcəm: Piri Rəisi hərbi dəniz sərkərdəsi kimi fəaliyyət göstərdiyi məkanda yalnız strateji əhəmiyyətli obyektlər və coğrafi mövqelər maraqlandırırdı. Ola bilsin ki, vaxtı ilə Kolumbda olmuş həmin xəritə türk admiralının əlinə keçəndə o, tarixi materialı diqqətlə nəzərdən keçirmiş və Osmanlı Türkiyə […]
Osmanlı Türkiyənin hərbi dəniz donanmasının bir çox görkəmli nümayəndələri olubdur, onlardan da biri admiral Piri Rəis idi. Admiral Piri ibn Hacı Məmməd Rəis (1475-1554) dövrünün təcrübəli kapitanı, istedadlı naviqatoru, bacarıqlı donanma kapitanı, tanınmış donanma sərkərdəsi, peşəkar şturmanı, savadlı xəritəşünası kimi tanınırdı. Onun tərtib etdiyi xəritələr koordinat ölçülərinə və sahil zolaqlarının konturlarının dəqiqliyinə görə dənizçilik elmində ən lazımlı vəsait sayılırdı. Bundan […]
