Dəmir yollarının avtomobil keçidlərində, mühərriklər sönür – niyə?
Yer üzündə, dəmir yolları xətləri, yük daşımalarında, çox mühüm yer tutur.
Həm yüklərin, həm sərnişin daşımalarında, sərfəli nəqliyyat növüdür!
Amma, bu nəqliyyat növünün, dəmir yolu, avtomobil keçidlərində tez-tez avtimobil mühərriklərinin sönməsi səbəbindən faciəvi, insan ölümü ilə nəticələnən, hallar baş verir.
Həmin keçidlərdə, avtomobil mühərriklərinin sönməsi halı, hələ də, müəmmalı olaraq qalmaqdadır!
Nə baş verir, avtomibil mühərriki nə səbəbdən, qatar yaxınlaşanda sönür?
Qəribə bir, fiziki prosesin nəticəsundə, belə bir vəziyyət yaranır!
Dəmir yolu qatarı, hərəkətə gəlməyə başladıqda, sükunət, nöqtəsindən, yə’ni qatar təkərləri (çarxları), hərəkətsizlik haldan, hərəkət halına keçir!
Qatar sür’əti artdıqca relslə, qatar təkərləri (qoşa təkər), arasında Statik yük yaranır. Həmin yaranan, Statik Yük eyni vaxtda hərəkətə, köməkçi elementə çevrilir!
Yə’ni, çarxla rels arasında, iki metal kütlədə olan, “kütlə, Zərrə”, işıq toplumu, bir burliyə toplanaraq, relslə qatar təkərlərinin Tənbölən xəttində, biri-biri arasında axıcılıq, qovuşma prosesi baş verir.
Qatar tam sür’ət aldıqda (burada qatar vaqonlarının sayı da, mühüm bir amildir), relslə təkər arasında 16 mm, qalınlığında işıq-zərrə, toplumu bir birliyə yığışdığından, sanki qatar kütləsi, 16 mm. boşluqda, havada hərəkət edir!
Bu hava “yastığı” yox, Zərrə Statik qüvvədir!
Baxmayaraq ki, dəmir yolu relsləri, yerlə (Ekektro texnikada, mənfi yük), Yerin özünə, mənfi yükə bir təmasdadır, bir bağlılıqdadır!
Bəs, həmin Statik (deyək ki, Enerji), zərrə-işıq toplumu, mənfi yük arasında niyə neytrallaşmır, yerə “axmır?”. Hal bu ki, elektrotextikada, mənfi və müsbət qürb (yük), nəticəsində, elektrik cərəyanı, alınır. Elektrotexnukada mütləq, bir qütb yerdən, mənfi yükə bağlanmasa əgər, tək bir Faza ilə, elektrik Cərəyanını iş əmsalına, çevirmək mümkünsüzdür!
Amma, iki metal kütlə arasında, (rels və metal qatar təkəri arasında), həmin Statik yük, özünü qoruyur!
Qatar tam hərəkətə kəldikdə, qatarlala dəmir yolu arasında, öndə 16 km uzununa, Statik yük bir vahid, “zərrə yastığı zolağı”, yaranır! Qatar hərəkətdə olduqda, 16-km də, arxada qalan dəmir tolu relslərində 5-7 dəqiqə ərzində, həmin Statik yük, hələlik sönmür! Statik yükün tam sönməyinə kiçik bir vaxt keçir!
Adətən, dəmir yolu, avtomobil keçidlərində mühərriki sönən avtomibil, qatar yaxınlaşarkən baş verir! Yə’ni, avtomobilin akkumlyatoru 12 v olduğundan, mühərrik daxili kamerada, yanacağı alışdırmağa, mühərrikə yerləşdirilmiş şamlar 16000 V gərginliyi paylaşdırır!
Avtomobilin sərf etdiyi gərginlik və Statik yük, yaxınlaşan qatar təribatının kütləsindəki Statik yükündən zəif olduğundan, mühərrik və avtomibil sanki yerində “donur”.
Qəribə hal ondadır ki, qatarla toqquşma anı, çox vaxt, sürücünün sol qolu rərəfində baş verir!
Yə’ni Şlaqbaum açıldıqdan sonra, keçiddən bir neçə maşın rahat keçir, amma axıra qalan maşın, həmin 16 km. Statik Yük “sahəsinə” düşdüyündən, mühərrik sönür!
Dəmir yolunda avtomobil keçidlərində Qatar tərtibatı (sostav), avtomibillə toqquşduqda, əyləc sistemi işə düşsə də, qatar qıssa yol kəsiyində dayana bilmir, (çünki, ətalət momenti baş verir), maşını qabağında 100-200 metr, bə’zən baha uzaq məsafəyəcən sürüyür? Buna səbəb nədir?
Məsələ burasındadır ki, Relslə qatar Təkəri arasında toplanmış Statik Yük, məsafəyə görə, tədricən sönməyə başladığından 5-7 dəqiqə ərzində, Statik yük neytrallaşmaya “başlama momenti” səbəbindən, relslər üzərində “sürüşmə momenti”, sürüşmə yolu uzanır!
Elektrik cərətanı əslində, işıq-istilik daşıyıcısıdır!
İnsan ehtiyatsızlıqdan, elektrik naqilinə toxunduqda, (220 v/ 50 Гц), onun ölümü ilə nəticələnir! Amma onu öldürən, elüktrik cərəyanındakı olan Statik Yük, onun ürək fəaliyyətini dayandırır!
Sərnişin təyyarələrinin uçuş sür’əti 500-700 km/saatdır. Uçuş-yeniş zolağına yenən sərnişin təyyarəsi, uçuş zolağı ilə ilk təması, ağır hal kimi qiymətləndirilir.
Amma anilikdə belə bir təəssürat yaranır ki, sanki təyyarə bir də, uçuş zolağından ayrılıb yenidən uçacaq. Lakin təyyərə yeniş edib, zolaqda tədricən sür’ətini azaltmağa başlayır!
Təyyarə təkərləri ilə, uçuş zolağı arasında, Statik Güc, 16 mm arasında, “bir vahid, zərrə yastığı zolağı”, yarandığından, təyyarə sanki, yüngülləşir. (Bu proses təyyarənin uçuş zolağından ayrılarkən də, eyni hal, “bir vahid zərrə yastığı zolağı”, yaranır, və təyyarənin natural çəkisindən asılı olmayaraq, uçuş zolağından ayrılmasına bir köməkçi varlığa çevrilir), Təyyarə sür’ətini tamamı ilə, azaltdıqda, təyyərə sanki bir də, yenidən öz natural ağırlıq, çəkisinə qayıdır!
Qəribə bir mə’na mütləqliyində, bir sual da, çıxır ortaya!
Əgər, bütün kütlə, materyia, cisim, varlıqlarda Statik Yük varsa, onda insan vücud və orqanizimində də, Statik Yük varmı?
Mütləq olaraq insan vücudunda da, Sratik yük vardır!
Nədədir insan vücudundakı statik yük?
İnsan və bütün canlılarda daşıyıcı maye var! Buna tibbidə “Sinovyal maye”, deyilir! Bu maye, statik yük daşıyıcısıdır!
Həmin maye vücuddakı sümük oynaqları arasında, göz, göz qapağı arasında, ağız boşluğunda, mədədə, udlaqda olmasa idi əgər, “quruluqdan”, insan hərəkət etməsi, isti-soyuqda insan gözləri hərəkətsiz, hərəkətləri yandırıcı, qıcıqlandırıcı olar!
Bu səbəbdən, vücudun özü həmin mayeni Statik, yə’ni isti-soyuğa davamlı bir maye, mütləq olan, mayeni ayırır!
Amma heç cür neytrallaşmayan, tükənməyən bir Varlıqdır!
Qeyd:
İndiki dövr, kino film, televiziya proqramkarı çəkilişi zamanı kino kameralar sür’əti 24-28 kadr/san, çəkilişi aparılır. Tamaşaçı filmlərdə hərəkətləri görmə imkanı əldə edir!
Amma, Mətndə deyilən, bütün fiziki prosesləri rahat görüb, müşahidə etmək mümkündür!
Əgər, kino kameraların ümumiyyətcə çəkiliş kameraların, kadr “diskret kəmityəti”, sür’əti dəfələrlə artırma imkanı əldə edilsə, bütün kütlə bə cisimlərin sürtünmə momentlərində, “bir vahid, zərrə yastığı zolağı”, rahatçılıqla müşahidə edilə bilər!
Vahid Rzaev.
