Азәрбайҹан гадыны ләйагәт таҹыдыр
АИЛӘ!!!
Мүгәддәслийи өлчүйә ҝәлмәйән бир амил. Дөрд һәрфдән ибарәт олан бу кәлмәдә нә гәдәр үлвиййәт, нә гәдәр гүдсиййәт вар. Аилә иҹтимаиййәтин тәмәл дашыдыр. Аилә гурмаг! Бу, йеткинлик йашына чатан һәр бир инсанын әсас вәзифәсидир, ейни заманда Аллаһын гойдуғу йол вә Пейғәмбәрин буйурдуғу ваҹиб әмәлләрдән биридир. Мәһз гурмаг. Јәни зәррәни-зәррә үстүнә, гәтрәни-гәтрә үстүнә йығмагла аилә адлы бир сарай уҹалтмаг. Елә бир сарай ки, онун бүнөврәси севҝидән, дашлары сәмимиййәтдән, палчығы мәһәббәтдән олсун.
Елә бир сарай ки, она узагдан бахан ичиндә нә баш вердийини билмәсин. Аиләнин дахилиндә нә варса, ону йалныз ики нәфәр билмәлидир- әр вә арвад! Аиләнин бүтөвлүйүнү, тамлығыны горуйуб сахламаг мәсулиййәти илк нөвбәдә гадынын үзәринә дүшүр. Кешмишдә Азәрбайҹанда гадын адынын сонуна еһтирам әламәти олараг “бикә”, даһа сонралар “хатун”, “бәйим” мүасир дөврдә исә “ханым” кәлмәси әлавә едибләр. Һәр бир гадын бу кәлмәни өз ләйагәти, әхлагы илә доғрултмаға борҹлудур.
Гәдим заманлардан үзү бәри гадын өмүр-ҝүн йолдашына арха-дайаг, сирдаш, чәтин ҝүндә, дар мәгамда пасибан олуб. Ән чәтин ишләрин, мүшкүл мәсәләләрин һәллиндә мүдрик нәнәләримиз, узагҝөрән аналарымыз өз мәсләһәтләри илә мүшкүлләри асан едиб. Азәрбайҹан гадыны йери ҝәләндә ҹәнҝавәр палтары ҝейиниб әри илә чийин-чийинә дүшмәнә гаршы вурушуб. Тарихин сәһифәләрини чевирдикҹә Томрисләрин, Сарай Хатунларын, Аләмшаһ Бәйимләрин, даһа кимләрин-кимләрин һүнәринә һейран галмамаг гейри-мүмкүндүр.
Гадын инҹәлик вә зәрифлик мүҹәссәмәсидир, амма йери ҝәләндә бу зәриф вүҹуд рам олунмайан аслана ҹеврилиб мәнфур дүшмәнлә пәнҹәләшмәйи дә баҹарыр. Гарабағын азадлығы уғрунда ҹаныны гурбан верән Ҝүлтәкинләрин, Салатынларын, Гарателләрин ҹәсурлуғу буна бариз мисалдыр.
Чағдаш Азәрбайҹан әдәбиййатына нәзәр салсаг ҝөрәрик ки, орада гадын мәрданәлийи, дәйанәти, сафлығы, ләйагәти гырмызы бир хәтт кими кечир. Истәр поезийада, истәрсә дә нәсримиздә гадын образлары тәгдирәлайиг шәкилдә гәләмә алынмагдадыр. Агилләрин белә бир сөзү вар: “Һеч нәйин итмәсин дейә ики гыфыл ал. Бирини гапына, о бирини ағзына бағла! Чүнки сәнин һәр сиррини өз ағзындан ешидиб, билирләр”. Әр вә арвад өмүр-ҝүн йолдашыдыр. Бу ики шәхсин мәһәббәт вә әмәйи сайәсиндә аилә камилләшир.”Гуран-Кәрим”-дә әр-арвад мүнасибәтләри барәдә буйурулур:”Биз онларын арасында мәһәббәт вә рәһмәт гәрар вердик”.(Рум сурәси, айә 12). Һәр инсан аилә гуранда өзүнә елә һәмтай сечмәлидир ки, өмүрләри, ҝүнләри бир йердә ҝечсин. Елә һәмтай ки, бир-бирини вахтсыз бездирмәсинләр. Аиләнин ән мүһүм һиссәси валидейн вә өвлад мүнасибәтләридир. Дүнйайа ҝәлән өвлад йени аилә гуранлара севинҹ ҝәтирмәклә йанашы һәм дә онларын чийнинә сон дәрәҹә бөйүк бир мәсулиййәт гойур. Өвлад ики инсанын мәһәббәтинин бәһрәси вә Аллаһын онлара төһвәсидир. Ушаг һәр ики тәрәфин — ата вә ананын севҝиси илә әфатә олунмалыдыр. Улуларымыз аилә, онун мөһкәмлийи вә горунуб сахланмасы барәдә чох һикмәтли вә ибрәтли фикирләр сөйләйибләр. Аилә барәдә нәнәләримизин дедийи ән ҝөзәл дейим беләдир:”Аилә саҹайағы кимидир. Онун бир айағы киши, бир айағы гадын, бир айағы да өвладдыр. Бу айаглардан бири там олмаса о саҹайағы йыхылар!” Бу “йыхылар”кәлмәси аиләнин дағылмасына ишарәдир.
Бәс неҹә едәк ки, гурулан аиләләр йарыда дағылмасын? Атасыз-анасыз галан ҝүнаһсыз көрпәләр нәнә-баба үмидинә галмасынлар? Аилә гуран ҝәнҹләрә төвсиййә едәк ки, күләкли һавада йанан шамы сөнмәкдән горуйан кими, өз аиләләрини горусунлар! Гәлбигырыг бөйүйән ушаг һәр ики валидейн олан аиләләрә һәсәдлә бахыр. Аиләдә гыз анасындан аналыг, оғлан исә атасындан аталыг өйрәнир. Ата вә ана өвладын гоша ганадыдыр. Бунлардан бири олмайанда көрпә ганадыгырыг бөйүйүр. Белә ушаглар һәмишә бойнубүкүлү, ҝөзү йашлы олурлар. Бир аз дәриндән дүшүнсәк ҝөрәрик ки, аиләнин горунмасы илк нөвбәдә гадындан асылыдыр. Чүнки гадын майе кими олмалыдыр. Майе һансы габа төкүлсә онун шәклини алыр. Гадын да дүшдүйү мүһитә алышмалыдыр.
О, илк нөвбәдә евдә ушагларын вә әтрафда оланларын нәзәриндә кишинин нүфузуну уҹа тутмалыдыр. Гадын зәриф мәхлугдур о, ишдән евә йорғун, әсәби гайыдан әринин әсәбини вә йорғунлуғуну өз гадын зәрифлийиндә әритмәлидир. Гадын меһрибанлығы вә үлфәти илә евин кишисинә нәвазиш ҝөстәрмәлидир. Гой буну ушаглар ҝөрсүнләр вә онлар да атайа гаршы лагейд олмасынлар. Онун зәһмәтини гиймәтләндирмәйи өйрәнсинләр. Һашийә: Ишдән йорғун, аҹ ҝәлән киши евә дахил олан кими гадын она дейир: — Оғлун мәктәбдә пәнҹәрәнин шүшәсини сындырыб. Јорғун ата әсәбиләшир, бүтүн аҹығыны төкүр оғлунун үстүнә. Нәтиҹәдә ушағын гәлбиндә һәм атайа, һәм дә анайа нифрәт йараныр. Ҝәлин бир анлыг”Өҝәй ана” филминдәки кадры хатырлайаг. Диларә ханым неҹә дә усталыгла Арифин әлиндән Исмайылын дәфтәрини алыр. Будур гадын мүдриклийи, ана үлфәти. Шүшәнин сынмасыны атайа демәк оларды, амма йемәк йейәндән сонра вә бир аз фәргли тәрздә. Онда ушаг да валидейндән инҹимәзди. Ҝәлинлик борҹу: Бу ҝүнүн гызы сабаһын ҝәлини вә анасы, өвлад бөйүдәни, тәрбийә верәнидир. Һәр бир ҝәлин, ҝетдийи оҹагда һәр бир инсаны- гайынананы, гайынатаны, балдызы вә гайыны онун өз дилиндә диндирмәлидир.
Шүбһәсиз бу мүһитә алышмаға вахт, заман лазымдыр. Гой гайынаналар да илк ҝүндән сәбрсизлик ҝөстәриб ҝәлинин һәр һәрәкәтинә ҝөз гойуб, һәр шейи ағартмасынлар. Нәзәрә алсынлар ки, евә бүлбүл дә аланда һәмин ан ҝөзәл нәғмәләр охумур. Ҝәлдийи евә алышандан сонра нәғмә охуйур. Азәрбайҹанда ҝөзәл бир адәт дә вар. Гыз ата евиндән чыханда ата вә ана гызына дейир: “Гулағыны кар елә, ҝөзүнү кор елә, дилини лал елә!” Бу кәлмәләрдә бир дүнйа һикмәт вар. Јәни лазым олмайаны ешитмә, лазым олмайаны ҝөрмә, лазым олмайаны демә! Бу йердә бир неҹә дейимә нәзәр салаг: ”Јахшы ҝәлин нүбардыр, пис ҝәлин губар” “Һәр ҝәлин ҹеһиз апарыр, һәр ҝәлин дөзүм, тәмкин апара билмир” “Гыза ләйагәт өйрәт, оғула әдаләт” “Еви исидән оҹағын истиси йох, гәлбин һәрарәтидир” “Гыз ҝөзәл әхлагы илә субайлыгда атасы вә гардашынын, аилә гуранда әри вә оғлунун башыны уҹа едир”(Дейимләр Ҝүларә Мунисиндир) Дейирләр киши үчүн дүнйа үрәкдир, гадын үчүн исә үрәк дүнйадыр.
Гадын үрәйи о гәдәр ҝениш олмалыдыр ки, орайа бир дүнйа сығышсын. Белә фикирләри илк нөвбәдә ҝәнҹ гызларын дүшүнҹәсинә һопдурмаг ваҹибдир ки, аиләнин нә олдуғуну дәрк етсинләр. Ҝөзәл гадын диггәт чәкәр, ағыллы гадын мәһәббәт йарадар, мүдрик гадын исә үнсиййәт гурар, үлфәт ҝөстәрәр. Аилә гурмаг
тәкҹә ағ палтар ҝейиниб, гиймәтли зинәт әшйалары тахмаг вә дәбдәбәли ҹеһиз апармагдан ибарәт дейил. Аилә гурмаг чәтин вә мәсулиййәтли бир иши өз чийинләринә ҝөтүрмәкдир. Бу хош бир чәтинлик олдуғу үчүн йоруланда белә ону йарыда атмаг олмаз. Дүнйа ҝөрмүш нәнәләримиз, ағбирчәк аналарымыз гызларыны әр евинә ҝөндәрәндә илк нөвбәдә она ширин дилли олмағы төвсийә едибләр. Чүнки ширин дил һәр гапыйа дүшән ачардыр. Шәргин философ шаири Сәди Ширази дейир:” Кимин олса әҝәр бир ширин дили, түк илә чәкәр о далынҹа фили!” Дили ширин олан ҝәлинин һәр һәрәкәтиндән сәмимиййәт вә үлфәт сүзүләчәк. Хүсусән ҝәлинин ҝетдийи евдә гайынана варса, о ҝәлин данышығында вә рәфтарында даһа диггәтли, меһрибан олмалыдыр. Неҹә дейәрләр:”Әрә ҝедән гызларын дили алтда гәнд ҝәрәк, гайынаналы гызларын дили алтда фәнд ҝәрәк!” Ҝәлин илк ҝүндән гайынансынын гәлбинә йол тапыб, өзүнү она севдирмәйи баҹармалыдыр. Онун нәйи хошладығына, нәйи бәйәнмәдийинә фикир вермәлидир ки, ҝетдийи евин аб-һавасыны ҝөтүрә билсин. Ҝәлин илк ҝүндән гайынанасына үрәк долусу “Ана” десә, ону анасы кими севсә гайынана да ону өз доғма гызы кими гәбул едәр.
Ҝүларә Мунис. Шаирә-публисист
