БАКЫ МИЛЈОНЧУСУ, МААРИФПӘРВӘР ХЕЈРИЈЈӘЧИ ҺАҸЫ ЗЕЈНАЛАБДЫН ТАҒЫЈЕВИН ТҮРК СУЛТАНЫНА ТАРИХИ ҺӘДИЙЙӘСИ

XX әсрин әввәлләриндә исламиййәтин мүгәддәс китабы олан Гурани-Кәрими Азәрбайҹан дилинә тәрҹүмә етдирән Бакы милйончусу, хейриййәчи, маарифпәрвәр шәхсиййәт Һаҹы Зейналабдин Тағыйев олмушдур. 0, 1907 -ҹи илдә Гуранын тәрҹүмә вә тәфсирини Азәрбайҹан дилинә Бакыфда Каспи мәтбәәсиндә чап етдирмишдир. Гураны тәрҹүмә едәнләр Бакы Губернийа Газиси Мәһәммәд Кәрим Ҹәфәрзадә вә мәшһур дин хадими Ахунд Әбу Тураб олмушдур. Бу Гуран үч ҹилддә — «Кәшфүл- Һәгайиг» («Һәгигәтләрин Кәшфи») ады илә 50 нүсхә чап едилмишдир.

   Һ.З.Тағыйев үч ҹилддә нәшр етдирдийи бу мүгәддәс китабы 1907-ҹи илдә бир нүсхәсини Рус чарына, бир нүсхәсини Иран шаһына, бир нүсхәсини исә түрк султаны Султан Әбдүл Һәмидә һәдиййә олараг ҝөндәрмишдир.

   Султана ҝөндәрилән бу һәдиййә, хүсуси нүсхә олараг гызыл суйу илә йазылмыш, алмаз гашларла бәзәдилмиш вә галын ҝүмүш гутуда йерләшдириләрәк Хейриййә Ҹәмиййәтинин үзвү мүәллим вә педагог, ҝөркәмли шаир, иҹтимаи хадим Абдулла Шаигин гардашы Ахунд Јусиф Талыбзадә (Јусиф Зийа ады илә дә мәшһурдур) тәрәфиндән 1907-ҹи илин 19 августунда Султан Әбдүл Һәмидә чатдырылмышдыр. 

Азәрбайҹан мүһаҹир зийалыларындан олан Нағы Кейкурун Анкарада нәшр олунан айлыг “Азербайҹан” күлтүр дәрҝисиндә “Бөйүк бир һайырсевер Һаҹы Зейналабдын Тағызадә (Һатире дефтеринден бир йарпаг)” адлы мәгаләсиндә йазыр ки, бу һәдиййә 4000 алтун лирә дәйәриндә зийнәтли даш вә алмазларла бәзәдиләрәк Истанбула Султана ҝөндәрилмишдир (4,16).

Бөйүк әдиб вә шаиримиз Абдулла Шаиг бөйүк гардашы Ахунд Јусиф Талыбзадәнин Түркийә сәфәри һаггында белә йазмышдыр: “Бакы газиси Мир Мәһәммәд Кәрим Мир Ҹәфәрзадә Гураны Азәрбайҹан дилинә тәрҹүмә едиб мәшһур сәрвәтдар Һаҹы Зейналабдын Тағыйевин пулу илә чап етдирмишдир. Һаҹы тәрҹүмәнин әлли нүсхәсини гызыл суйу илә чап етдириб гиймәтли ҹилдә тутдурмушдур. Бу нүсхәләрдән биринин ҹилдини галын ҝүмүшдән йапдырыб ортасына да “Ла илаһә илләллаһ, Мүһәммәдән Рәсулиллаһ” сөзләрини йаздырмыш вә гардашым Ахунд Јусиф Талыбзадә васитәсилә һәмин нүсхәни Түркийә Султанына һәдиййә ҝөндәрмишдир”(7).
Абдулла Шаиг гардашынын отелдә таныш олдуғу забитлә — әслән Тифлисли олан Ҹәлал Үнсизадә илә сарайа ҝәлмәси һаггында мәлумат верир. Белә ки, мәсәлә илә аҝаһ олан Ҹәлал бәй “Ертәси ҝүн Ахунд Јусиф Талыбзадәнин йанына ҝәлиб билдирир ки, әһвалат сәдр-әзәм һәзрәтләринә чатдырылмышдыр. О сабаһ Сизи һүзуруна гәбул едәҹәк. Сәдр – әзәмин әмринә ҝөрә сизи гонаг сифәтилә башга евә көчүрмәлийик” (7).

Ертәси ҝүн Ахунд Јусиф Талыбзадә Султанын сарайында оларкән Османлы архивиндә мүһафизә едилән йазылы бир сәнәдә әсасән Ахунд Јусиф Талыбзадә — Хейриййә Ҹәмиййәтинин идарә ишләриндә вәзифә дашыдығыны, зийалы бир аиләдән ҝәлдийини, Рус али мәктәбиндән мәзун олдуғуну, мүсәлман әһалисинин мәнән вә динән хилафәт мәканына даһа гүввәтли бағланмасы вә онларын айдынланмасы үчүн нәшр етдирдийи ҝүнлүк “Тәзә һәйат” гәзетиндә йазарлыг йапдығыны сарай назирләринә билдирдикдән сонра, Бакыда Ислам Хейриййә Ҹәмиййәтинин гуруҹусу вә рәһбәри олан Һаҹы Зейналабдын Тағыйевин тәгиб етмәйә чалышдығы хәтти һәрәкәти сарай үзвләринә белә билдирмишдир: 1) Индийә гәдәр Гафгаз Түркләри йазышмаларында йалныз фарсҹадан истифадә етмишләр. Бундан сонра фарсҹанын йеринә ана дилимиз олан түркҹәнин истифадә едилмәси вә ҝенишләндирилмәси; 2) Мәктәб китабларымызын, мәктублашмалрымызн түркҹә илә йазылмасы; 3)Мәктәбләримизин програмларынын, дәрс китабларымызын ортаг програма мүвафиг тәртиб едилмәси; 4) Мәркәзи идарәси Болгарыстанын Варна шәһәри илә Иранын Урмийә шәһәрләриндә йерләшән Ермәни-Американ вә Ермәни-Протестан Комитәләри Гафгаз вә Азәрбайҹан түркләрини хилафәт мәгамына бағлылыгдан вә мүгәддәс гайе олан Ислам иттиһадындан узаглашдырмаг үчүн әрәбҹә, түркҹә, фарсҹа вә күрдҹәйә вагиф олан ермәниләр Гафгаза зәрәрли нәшриййатлар сохурлар. Бунлары бир ан өнҹә тәсирсиз һала ҝәтирмәк вә Гафгаз мүсәлманларына тәсирини өнләмәк үчүн гаршы нәшриййатда булунмағымыз ҝәрәкир; 5)Гафгаздан Ирана, Мисирә вә Авропайа фәрарилик едиб, ораларда тутулмайанларын бир даһа Гафгаза дөнмәләринә изин верилмәмәси; 6) Уйғун билинән мәктәб мүдирләри вә мүәллимләрин Османлы һөкүмәтиндән Гафгаза ҝөндәрилмәсинин тәмин едилмәси; 7)        Дини китабларын вә тәфсирләрин, пейғәмбәримизин һәдисләри, әхлаги китаблар вә бу мөвзуда йарарлы тәмимләрин йайынланмасы (3, 64-65).
Ахунд Јусиф Талыбзадә Бакы Мүсәлман Хейриййә Ҹәмиййәтинин вә онун сәдри Һ.З.Тағыйевин һәйата кечирмәк истәдийи әсас мәсәләләри бу шәкилдә сарай үзвләринә анлатдыгдан сонра Гурани Кәримин Һаҹы тәрәфиндән һазырлатдырылмыш үч ҹилдлик түркҹә тәфсирини, онун (Һ.З.Тағыйевин) йаздығы бир мәктубла бирликдә, Османлы Дөвләтинин Падшаһы вә мүсәлманларын хәлифәси олан ЫЫ Әбдүлһәмидә верилмәк үчүн Сәдарәт мәгамына тәгдим едилмишдир.
Сарай мәмуру Султан һәзрәтләринин һүзуруна чыхараг гонағы тәгдим етмиш, мәрамыны билдирмиш, Ахунд Јусиф Талыбзадә Гураны Султана тәгдим етмиш, Султан Гурани-Шәрифи өпәрәк гонағы һөрмәтлә гәбул етмишдир.

Түркийәдә Османлы Дөвләт Архивиндә сахланылан Һ.З.Тағыйев тәрәфиндән Османлы Падшаһы Султан ЫЫ Әбдүлһәмидә Ахунд Јусиф Талыбзадә васитәсилә ҝөндәрилән мәктубун мәтни беләдир:

«Вәли немәт-и ҹаһан әфәндимиз һәзрәтләри: Бу ана гәдәр Русийа дөвләтини тәһти-һөкүмәтиндә булунан биз 30 милйон түрк мүсәлманлары бейниндә түрк лисанында Гурани-Шәрифин тәфсири булунмадығындан әксәриййәтлә онун мәзамин-и алийәсиндән истифадә-йаб оламыйордук.

 Ли-һаза, бу ахыр вахтларда сайе-и хилафәт-вейе-йи ҹәнаб Зиллуллаһи азамиләриндә Бакы үләмасындан вилайәт газиси гуллары васитәсилә Кәламүллаһы-Шәрифи түрк лисанында тәфсир етдириб таб-ү нәшринә мүвәффәг олдум. Әһд-и мәали-вефд-и Ҹәнаб-и падшаһларында һасил олан ишбу мүвәффәгиййәти кәмтәраненин шүкранәси йолунда һүзур-и ҹәлил-и шәһрийариләринә мәһзән әрз-и фәриза-йи убудиййәтә вәсилә олмаг үзрә мәзкур тәфсир-и шәрифдән һүзур-и баһирүн-нүр-и хилафәт- пәнаһиләринә бир такым тәгдим етдим. Елитаф-и алийе ве мераһим-и мүтеалийе-и һазрет-и һилафәт-пенаһилериндән гәбулуну истирһам едерим. Ол бабда вә катибе-и аһвалде емр-ү ферман вәли немәт-и ҹаһан хәлифе-йи бил-һәгг вә падшаһ-и һәр- дәм- мүвәффәг әфәндимиз һәзрәтләрининдир».

Нәшри Маарифи Умур-у Хейриййә Ҹәмиййәт-и Исламиййә рәиси Ҝенерал Һаҹы Зейнелабидин Такийоф гуллары, 25 Шәһр-и ҹумадел- әввәл 1325 (1907), Шәһр-и Бакү(5,218-219). Абдулла Шаигнин вердийи мәлумата әсасән Ахунд Јусиф Талыбзадә Султан тәрәфиндән йүксәк сәвиййәдә гаршыланмыш, онунла бәрабәр йемәйә дәвәт олунмуш вә Султан Ахунд Јусиф Талыбзадәни һөкумәтин йүксәк ордени илә мүкафатландырмыш вә белә бир орден дә Һаҹы Зейналабдын Тағыйевә Јусиф Зийа васитәсилә ҝөндәрилмишдир(7).

Академик Камал Талыбзадә “Халг” гәзетинин мүхбиринә вердийи мүсаһибәсиндә дә бу барәдә белә демишдир: ”Һаҹы Зейналабдын 1907-ҹи илдә Гураны Мәммәд Кәрим ағайа тәрҹүмә етдирмиш вә онун Азәрбайҹан дилиндә үч ҹилдлийини әмимлә Түркийә Султаны Әбдүлһәмидә ҝөндәрмишдир. Султан Әбдүлһәмид дә бунун әвәзиндә брилйантла ишләнмиш ики бөйүк медал бағышламыш: бирини Һ.З.Тағыйевә, о бирини дә әмимә. О медалы атам Абдулла Шаиг өмрүнүн сон илләринә гәдәр гардашынын йадиҝары кими сахлайырды”(6). Османлы Дөвләт Архивиндә сахланылан бу сәнәдлә йанашы Гураны апаран Ахунд Јусиф Талыбзадәйә Һ.З.Тағыйевин вердийи вәкаләтнамәдә олан гейдләри дә маариф вә мәдәниййәтимиз үчүн әһәмиййәтли сайдығымыздан ону да охуҹулара чатдырырыг:

“Вәкаләтнамә”

  Бу ахыр вахтларда Русийада сакин 30 милйон мүсәлман ҹамааты арасында тәрәгги вә таали меййали ҝөрүнмәкдәдир. Анҹаг бизләрин мүнтәзәм мәктәбләримиз вә күтүб-и елмиййә вә фәнниййә вә тәдрисиййәләримиз лүзуми дәрәҹәсиндә мевҹуд булунмадығындан хилафәт-и ҹелиле-и узманын сайе-и маариф-вайесиндә йашайн Мүсәлманлар илә бир гат даһа әлагә вә рабитә кәсб етмәк мәгсәдилә Ҹәмиййәт-и Исламиййә Азаларындан, Улум-и әрәбиййә мүдәрриси вә Мәктәб-и едади мүәллими Ахунд Јусиф Талыбзадә әфәнди теати- ефкар вә весатат-и лазимеде булунмак мәгсәдилә мәркәз-и хилафәт-и узма олан Дәрсәадәтә ирсал олунду. Дәрсәадәт мәмурин-и аидәси тәрәфиндән кәндисинә мүавинәт-и лазимәдә булунмасыны биз Русийа мүсәлманлары истирһам едәриз».

Нәшр-и Маариф ве Умур-и Хейриййә Ҹәмиййәт-и — Исламиййә рәиси Ҝенерал Һаҹы Зейнелабидин Такийоф. 25 Ҹумадел- әввәл. Шәһри- Бакү. 1325 (1907). (5, 219-220).
Бу мәктуб вә вәкаләтнамәдә ҝөрүнән мараглы ҹәһәт одур ки, Һ.З.Тағыйев йалныз Азәрбайҹан мүсәлманлары үчүн дейил, Русийада йашайан 30 милйон мүсәлманлар үчүн Османлы падшаһындан йардым хаһишиндә булунмушдур. Хейриййә Ҹәмиййәти тәрәфиндән верилмиш бу вәкаләтнамә илә Истанбула (Истанбула о заман Дәрсәадәт дә (Сәадәт гапысы) демишләр) дахил олан Ахунд Јусиф Талыбзадә сарай мәканына 31 ийул 1325-ҹи илдә (милади тарихлә 19 август, 1907 ҹи ил) йетишмишдир.
Мәнбәләрдән мәлум олмушдур ки, Бакы Мүсәлман Хейриййә Ҹәмиййәтинин Ахунд Јусиф Талыбзадә васитәсилә ҝөстәрдийи сәйләрә ҹаваб олараг 1907-ҹи илдән етибарән Османлы Түркийәсиндән Азәрбайҹана мүәллимләр, дин адамлары, дини китаблар вә китабханалар, мәтбәә ләвазиматы ҝөндәрилмишдир. Дейә биләрик ки, мәһз бу тарихдән етибарән Османлы Түркийәси илә Азәрбайҹан арасында йахын әмәкдашлыг, сих әлагәләр, ардыҹыл ҝедиш –ҝәлишләр йаранмаға башламышдыр. Истанбула едилән бу сәфәр Ахунд Јусиф Талыбзадәнин Османлы дөвләти илә ҝәләҹәк мүнасибәтләри үчүн мүһүм бир әсас олмуш вә ҝәләҹәкдә онун гардаш өлкә илә бағлантысынын бүнөврәсини гоймушдур.

Ахунд Јусиф Талыбзадә Истанбулда олдуғу гыса мүддәт әрзиндә һөкүмәт тәрәфиндән ону ҝәздирмәк үчүн Истанбулда йашайан зийалы Ҹәлал Үнсизадәнин бәләдчилийи илә елм, тәһсил мәдәниййәт оҹагларында олмуш, гыз вә оғлан мәктәбләрини, тибб мәктәбини, диҝәр мәдәни-маариф мүәссисәләрини зийарәт етмишдир ки, бүтүн бунлар да Бакы “Хейриййә” ҹәмиййәтинин Истанбул тәшкилатлары илә сых әлагә вә әмәкдашлығына тәкан вермишдир.
Ачар сөзләр: Һ.З.Тағыйев, Әбу Тураб, Мәһәммәд Кәрим Ҹәфәрзадә, Гуран, тәрҹүмә, Ахунд Јусиф Талыбзадә, Султан Әбдүлһәмид.

 

ИСТИФАДӘ ОЛУНМУШ ӘДӘБИЈЈАТ

1. Байат А.Һ. Һүсейнзаде Али Бей (Проф. Др. Һүсейинзаде Али Туран) ве Түркийеде йайынладығы есерлери. Истанбул, Түрк Дүнйасы арашдырма вакфы, 1992.
2. Байкара Һүсейн. Түрк ордусунда Азербайҹан есҝери һисселери. “Түрк күлтүрү”, 1964, сайы 22.
3. Бетүл Аслан. Ы. Дүнйа савашы еснасында “Азербайҹан түрклери”нин “Анадолу түрклери”не “Кардаш көмеҝи (йардымы)” ве Бакү мүслүман ҹемийет-и һайрийеси. Анкара, Ататүрк күлтүр меркези башканлығы йайынлары, 2000, 396 с., ресимли.
4. Кейкурун Наки. Бөйүк бир һайырсевер Һаҹы Зейналабидин Такызаде. “Азербайҹан”, Анкара, майыс 1957, сайы: 14(62), с.16-19.
5. Османлы девлети илә Азербайҹан түрк һанлыклары арасындаки мүнасибетлере даир аршив белҝелери.(Карабағ-Шуша, Наһчыван, Бакү, Ҝенҹе, Ширван, Шеки, Реван, Куба, Һой) . ЫЫ. (1575-1918). Анкара: 1993.
6. От көкү үстә битәр: Академик Камал Талыбзадә иле мүсаһибә. “Халг” гәз. Бакы, 5 ийун 1999.
7. Талыбзадә Камалын тәгдиматында Абдулла Шаигин “Султана Гуран апарылмасы” мәгаләси. “Елм” гәз. март 1992, № 6 (403).
8. Талыбзадә К.А. Ахунд Јусиф Талыбзадә. “Одлар йурду” гәз. 10-17 сентйабр 1992, № 26; 24-30 сентйабр, 1992, № 27.
7
9. Һәбибов Иса. Камал Талыбзадәйә мәктуб (21 май, 1987-ҹи ил, Нахчыван шәһәри), Абдулла Шаигин Мәнзил Музейинин архиви, говлуг 4.

 

РҮФӘТ ЛӘТИФ ОҒЛУ ҺҮСЕЙНЗАДӘ

АМИ-нин педагоҝика кафедрасынын мүдири,

Педагожи елмләр доктору, профессор, Әмәкдар Мүәллим

 

 

Подарок султану от Бакинским миллионером, меченантом, просвещенцем Г.З.Тагиевом

Проф.Р.Л.Гусейнзаде
РЕЗЮМЕ

В статье повествуется о том, что большой и яркой личностью – Бакинским миллионером , благотворителем просветителем Г. З. Тагиевым с привлечением Бакинского кази Магамеда Керима Джафарзаде и религиозного деятеля Абу – Тураба был организован перевод священной книги мусульман Корана и эта священная книга была послана Османо Турецкому султану Абдулгамиду.
Султану эта дрогоценная награда была преподнесена в 1907 году 19-ого августа видным педагогом , писателем , поэтом, издателем и общественным деятелем Ахундом Юсифом Талыбзаде и взамен Султан наградил Юсифа Талыбзаде и Г. З. Тагиева самым высоким орденом Дворца
Millionaire of Baku Haji Zeynalabdin Tagiyev”s gift to sultan
Prof.Dr.Huseynzadeh R. L.
Summary.
The article dedicates the prominent , enlightener , educated , great personality and irreplaceable millionaire son Haji Zeynalabdin Tagiyev the holy book of moslems
Koran to have made translated to Baku authority man Muhammad Karim Jafarzadeh and religious figure Abu Turab. In addition the target article shows the above mentioned manuscript sent to Ottoman Turkish Sultan Abdulhamid. This valuable gift was introduced to the head of Ottoman government on August 19, 1907 by the great pedagogue , writer , poet , publisher , public figure Akhund Yusif Talibzadeh , in accordance of it sultan rewarded with the greatest order of the place.

 
РҮФӘТ ЛӘТИФ ОҒЛУ ҺҮСЕЈНЗАДӘ ҺАГГЫНДА

Педагожи елмләр доктору, профессор, Әмәкдар Мүәллим

     Рүфәт Ләтиф оғлу Һүсейнзадә 1951-ҹи илдә Нахчыван шәһәриндә мүәллим аиләсиндә доғулмушдур.
Кечән әсрин зийалы нәслинә мәнсуб олан атасы Ләтиф Һүсейнзадә (2008-ҹи илдә 106 йашында дүнйасыны дәйишмишдир) Нахчыванда әввәлҹә мәктәб вә мәдрәсә тәһсили ҝөрмүш, сонра йени типли, “Рүшдиййә” мәктәбиндә дөврүнүн бөйүк шәхсиййәтләриндән — Һүсейн Ҹавиддән, онун гардашы Шейх Мәһәммәд Расизадәдән, даһа сонралар Бакыда али тәһсилини давам етдирәркән Абдулла Шаигдән, Бәкир Чобанзадәдән, Тағы Шаһбази Симургдан, Б.Б.Комаровскидән, Маковелскидән дәрс алмыш, Микайыл Мүшфиглә тәләбә йолдашы олмуш, Әһмәд Ҹавадла дост олмуш гоҹаман маариф ишчиси, әдәбиййатшүнас-дилчи алим, досент, Республиканын “Әмәкдар Мүәллим”и ҝәнҹ нәслин тәлим вә тәрбийәсиндә, халг маарифимизин инкишафында, йени, орижинал әсәрләри илә әдәбиййатымызын зәнҝинләшмәсиндә тәгдирәлайиг хидмәтләр ҝөстәрмишдир. Ләтиф мүәллимин узун илләр халг маарифинин инкишафында, ҝәнҹ нәслин тәлим вә тәрбийәсиндә фәдакар әмәйи Улу Өндәримиз Һейдәр Әлийев тәрәфиндән йүксәк гиймәтләндирилмиш, дөвләт сәвиййәсиндә онун 100 иллик йубилейи кечирилмиш вә дөвләтимизин йүксәк ордени илә “Истиглал” ордени илә мүкафатландырылмышдыр ки, бу да Азәрбайҹан мүәллиминә верилән илк ән йүксәк мүкафат олмушдур. Рүфәт Һүсейнзадә белә бир алим-зийалы аиләсиндә дүнйайа ҝәлмиш вә бу зийалы нәслини лайигинҹә давам етдирмәкдәдир.

    Р.Л.Һүсейнзадә 1971-ҹи илдә АДПУ-нун педагожи факүлтәсиндән мәзун олмуш, Абшерон районунда мүәллимлик етмиш вә 1974-ҹү илдән исә Азәрбайҹан Мүәллимләр Институтунда чалышмагдадыр. Институтда илк әввәл тәрбийә ишләри методкабинетинә методист вәзифәсинә гәбул олунмуш, сонра 1983-ҹү илдә педагоҝиканын нәзәриййәси вә тарихи ихтисасы үзрә намизәдлик диссертасийасы мүдафиә етдикдән сонра педагоҝика кафедрасына мүәллим, баш мүәллим вә досент вәзифәсинә кечирилмишдир.

   2000-ҹи илдә әлавә тәһсил үзрә рәһбәр педагожи кадрлар факүлтәсинә декан, даһа сонра исә институтун бакалавр пилләсиндә педагоҝика вә филолоҝийа факүлтәсинә декан вәзифәсинә сечилмишдир.

Р.Л.Һүсейнзадә 2007-ҹи илдә педагоҝиканын нәзәриййәси вә тарихи ихтисасы үзрә докторлуг диссертасийасы мүдафиә едәрәк, педагожи елмләр доктору елми дәрәҹәсини, 2008-ҹи илдә исә педагоҝика кафедрасына мүдир, профессор вәзифәсинә тәйин олунмушдур.
2009-ҹу илин 07 декабрында Азәрбайҹан Республикасынын Президенти, ҹәнаб Илһам Әлийевин сәрәнҹамы илә Р.Л.Һүсейнзадәнин шәрәфли елми — педагожи әмәйи йүксәк гиймәтләндириләрәк она “Әмәкдар Мүәллим” ады верилмишдир.

Проф. Р.Л.Һүсейнзадәнин әсас тәдгигат саһәси гәдим вә орта әсрләр дөврүндә Азәрбайҹанда тәрбийә, тәһсил вә педагожи фикир тарихинин өйрәнилмәси вә арашдырылмасыдыр ки, бу саһәдә дәйәрли әсәрләрин мүәллифидир. Онун 10-йахын монографийа, китаб, методик вәсаити, бир нечә тәдрис програмы вә 100-ә йахын педагожи елмин нәзәриййә вә тарихинә даир елми әсәрләри нәшр олунмушдур.
prof.rufat@mail.ru
Чап олунмуш әсас әсәрләри ашағыдакылардыр:

Дәрслик.

Педагоҝика. (Дәрслик) 2 ҹилддә. Бакы: Мүтәрҹим, 2013.

Дәрс вәсаити.

Тәрбийә иши вә онун методикасы (Дәрс вәсаити). Бакы: АДПУ, 2012.

Методик вәсаит:

Маҝистр диссертасийасы (Методик вәсаит). Бакы: Нурлар, 2009.
Мәктәбдә методик ишин тәшкили (Меродик вәсаит). Бакы: Нурлар, 2013

Монографийа

Гәдим вә еркән орта әсрләрдә Азәрбайҹанда тәрбийә, тәһсил вә педагожи фикир. Монографийа. Бакы: Нурлар, 2007.

Програмлар:

1. Педагоҝика (Програм). Бакы: АДПУ, 2010.
2. Азәрбайҹан мәктәб вә педагожи фикир тарихи(Програм). Бакы: АДПУ, 2010.
3.Тәрбийә ишинин методикасы. Бакы:АДПУ, 2010
4.Педагоҝика елминин тарихи вә методолоҝийасы (Програм.Тәһсилин маҝистратура пилләси үчүн). Бакы: АДПУ, 2010
5.Педагоҝика тарихи (Програм). Бакы:АДПУ, 2010.
Китаблар.
1. Өҝретмен-өҝренҹи илишҝилери. Түркийе: Адана, 1998.
2. Тәһсилин һуманистләшдирилмәси вә демократикләшдирилмәси. Бакы: 1997.
10
3. Мүасир мәктәб вә йени педагожи дүшүнҹәләр.Бакы:1998.
4. М.Т.Сидги дилимиз вә мәктәбимиз һаггында. Бакы: Мүәллим, 2005.

МӘГАЛӘЛӘР

1. Мәктәбин йенидән гурулмасы һаггында дүшүнҹәләр. (Кечмиш мәктәбдән йени мәктәбә доғру) «Азәрбайҹан мәктәби», 1990. № 11- 12. 0.8 ч.в.
2. Һуманист педагоҝикайа доғру. «Азәрбайҹан мәктәби», 1991, № 6 – 7. 0.8 ч.в.
3. Бир даһа тәһсилин һуманистләшдирилмәсинә даир .(Азәрбайҹан вә Шәрг мүтәфәккирләри һуманист тәһсил һаггында).«Азәрбайҹан мәктәби»,1997, № 4.
4. Әхиликдә тәрбийә. Азәрбайҹан Дөвләт Педагожи Университети. «Хәбәрләр». 1998, № 1.
5. Илк әхлаги дидактик әсәр –«Атабәтүл-Һәгайиг». «Педагожи тәдгигатлар». 1999, № 1.
6. Синиф рәһбәринин синиф сааты вә онун тәшкили методикасы. «Азәрбайҹан Педагожи Кадрларын Ихтисасынын Артырылмасы вә Јенидән Һазырланмасы Институтунун «Елми Әсәрләри» 1999, №7.
7. Фарабинин педагожи ҝөрүшләри. «Азәрбайҹан мәктәби», 2000 , № 4.
8. Јусиф Хас Һаҹибин «Кутадгу билик» әсәриндә педагожи идейалар. «Тәһсил, мәдәниййәт, инҹәсәнәт», 2000, № 3.
9. Мөвлана Ҹәлаләддин Руми мәнәви дәйәрләр һаггында. «Азәрбайҹан мәктәби», 2002, № 2.
10. Гәтран Тәбризинин «Диван»ында педагожи фикирләр». Азәрбайҹан мәктәби», 2003, № 6.
11. Хәтиб Тәбризинин «Низамиййә» мәдрәсәсиндә педагожи фәалиййәти вә педагожи дүшүнҹәләри. «Азәрбайҹан мәктәби», 2004, № 1.
12. Әбүлһәсән Бәһмәнйарын фәлсәфи фикирләриндә педагожи идейалар. Азәрбайҹан Мүәллимләр Институтунун «Елми әсәрләри», 2004, № 1.
13. «Авеста»да тәлим-тәрбийә мәсәләләри вә Зәрдүшт мәктәбләри. «Азәрбайҹан Мүәллимләр Институтунун «Елми әсәрләри», 2004, № 3. 0.4
14. Педагожи фикир тарихимиздә гәдим йазыларымыз. «Азәрбайҹан мәктәби», 2005, № 2.
15. Гәдим Азәрбайҹан дөвләтләриндә өйрәтмә-өйрәнмә мәсәләләри. Азәрбайҹан Дөвләт Педагожи Университети. «Хәбәрләр», 2005, № 5. 0.4
16. Халг мүдриклийи вә онун педагожи әһәмиййәти. «Азәрбайҹан мәктәби», 2006, № 1.
17. «Оғузнамә»ләр вә онларын педагожи әһәмиййәти. Азәрбайҹан Мүәллимләр Институтунун «Елми әсәрләри», 2006, №1.
18. Әдиб Әһмәд Јүкнәкинин дидактик фикирләри. БДУ-нун «Дил вә әдәбиййат» серийасы. Бейнәлхалг елми-нәзәри журнал, 2006, № 4.
19. Гәдим түркләрдә- Һунларда вә Ҝөйтүркләрдә тәрбийә. «Азәрбайҹан мәктәби», 2006, № 5.
20. Еркән орта әсрләр дөврүндә мәктәб вә мәдрәсәләр. БДУ-нун «Дил вә әдәбиййат» серийасы. Бейнәлхалг елми-нәзәри журнал, 2006, №6.
21. М.Т.Сидгинин йени әлйазмалары вә педагожи фикирләри. Азәрбайҹан Мүәллимләр Институтунун “Хәбәрләр”и. 2009, № 2.
22. Загафгазийа Мүәллимләр Семинарийасынын мәзунлары. Азәрбайҹан мәктәби 2010 № 1
23. Бакы милйончусу, маарифпәрвәр хейриййәчи Һ.З.Тағыйевин Султана һәдиййәси. Азәрбайҹан мәктәби, 2011, № 3
24. Һейдәр Әлийев нәзәри ирсиндә мүәллим шәхсиййәти. “Азәрбайҹан мәктәби” 2013 № 2
25. М.Ә.Сабирин педагожи ҝөрүшләри, тәрбийәви фикирләри вә педагожи фәалиййәти. АМИ. Хәбәрләр. Хүс. Бурахылыш, 2011. Декабр.