Дилимизин сафлығыны горуйаг!
Дил Дөвләтин әсас рәмзләриндән биридир вә биринҹисидир!
Өз дилиндә саф данышмағы баҹармайан инсан нәғмә охуйа билмәйән бүлбүл кимидир.
Агилләр дилин доғмалығы барәдә елә ҝөзәл фикирләр, һикмәтләр сөйләйибләр ки, о кәламларын һәр бири инсанын гәлбини диггәтә ҝәтирир, ону өз елинә, өз дилинә даһа сых телләрлә бағлайыр. Дейирләр: “Бир халгы мәһв етмәк истәсән, онун дилини әлиндән ал!” Улу Өндәримиз Һейдәр Әлийевин тез-тез сөйләдийи бир ифадә вар иди:”Һәр бир халгын Милли мәнсубиййәти онун Милли гүрур мәнбәйидир!”
Мәһз Милли мәнсубиййәти… Миллилик исә илк нөвбәдә доғма дилинин сафлығы демәкдир. Өз доғма дилиндә саф, сәлист даныша билмәйән бир вәтәндашдан һансы вәтәнпәрвәрлийи ҝөзләмәк олар? Онун һансы халгын нумайәндәси олдуғуну, һансы милләти тәмсил етдийини неҹә тәйин етмәк олар? Дил ән йахшы үнсиййәт васитәсидир. Бу шәртлә ки, данышаркән сөзүн дәйәри, әйары гиймәтдән дүшмәсин. Доғма дилиндә данышан бир инсанын нитгиндә ишләнән әҹнәби сөзләр лаләли чәмәнликдә битән алаг отларына бәнзәйир.
Доғма дил елә бир чырагдыр ки, онун шөләси чох узаг мәсафәни дә нура гәрг едә билир. Һәр бир халгын данышыг дилинә еһтирам ҝөзтәрмәк мүтләгдир, амма өз доғма дилинин сафлығынын кешийиндә дайанмаг һәр бир вәтәндашын мүгәддәс борҹудур. Дейирләр:”Вәтәнин бөйүклүйү онун сырави вәтәндашларынын бөйүклүйү илә мүәййән олунур.” Инсанын там хошбәхт олмасы үчүн доғма Вәтәни, доғма дили олмалыдыр. Башга халгларын дилиндә “доғма дил” адланан бир амил Азәрбайҹанда АНА ДИЛИ адланыр. Бу данышыг дили аналарын, нәнәләрин бешик башындакы лайлалары илә, охшама вә әзизләмәләри илә ҹанымыза, ганымыза һөпур, руһумуза сүзүлән ширин кәлмәләр бейнимиздә көк салыр. Шәргин әвәзсиз философу Сәди Ширази дейиб:
“Әҝәр бир мүәллим олса бәдәсил,
Јетишдирә билмәз бәхтийар нәсил!”
Һәгигәтән бир мүәллим шаҝирдләр вә тәләбәләр гаршысында данышығында йад сөзләрдән, әҹнәби кәлмәләрдән истифадә едәрсә, о сабаһ өз йетирмәсиндән саф дилдә данышмағы неҹә тәләб едә биләр? Белә һалда дейирләр:”Һәйата кечирилмәйән идейа сабун көпүйүнә бәнзәйир.”
Дилимизин сафлығынын кешийиндә дайанмағы өвладларымыза дүнйайа ҝәлән ҝүндән, даһа сонра мәктәбәгәдәр ушаг мүәссисәләриндән ашыламаг лазымдыр. Азәрбайҹанда аз аилә тапылар ки, орада евин ханымына “Ана”-дейә мүраҹиәт етсинләр. “Мама” кәлмәси дилимизә елә йапышыб ки, ондан йаха гуртара билмирик. Азәрбайҹан дилиндә чох ҝөзәл, үлви бир кәлмә дә вар:”Шәфгәт баҹысы”…
Амма бүтүн тибб оҹагларында бу вәзифәни йеринә йетирәнләрә “Медсестра” дейә мүраҹиәт едирләр. Бу “медсестралар” да өз вәзифәләрини дәрман вериб, ийнә вурмагла битмиш һесаб едирләр, шәфгәт ҝөзтәрмәк исә йаддан чыхыр… Амма бәзән һеч бир дәрманын әлаҹ едә билмәдийи хәстәлийә ширин дил, исти мүнасибәт, үлви шәфгәт әлаҹ едә билир. Илк нөвбәдә ширин дил! Һәр бир вәтәндаш өз евиндә, өз аиләсиндә дилимизин сафлығынын кешийиндә дайанарса, о, ҹәмиййәт үчүн лайигли инсанлар йетишдирә биләр.
Бу мәгамда Сәдинин бир фикрини дә йада салмаг йеринә дүшәрди:” Мәнимлә вәзиййәтинә ҝөрә йох, ләйагәтимә ҝөрә рәфтар ет!” Доғма дилинин сафлығыны горумаг, елә ләйагәтли инсан олмагдан ирәли ҝәлир. Азәрбайҹан дили чох зәнҝиндир. Ейни нөвдән олан ҝүлләрин мүхтәлиф рәнҝләри олдуғу кими Азәрбайҹан дилиндә дә һәр кәлмәнин бир нечә синоними мөвҹуддур. Мәсәлән, отурмаг ифадәси. Пишик отурур, ит шөнҝүйүр, гуш гонур, инсан әйләшир. Дилимизин гүдрәтини, гиймәтини өвладларымыза ашылайа билсәк, сабаһ онлар да өз аиләләриндә бу ваҹиб мейары горуйуб сахлайа биләрләр. Мүасир дөврүн ән мүһүм тәләбләриндән бири будур ки, ҝәнҹләр бир нечә дилдә сәрбәст даныша билсинләр, амма өз доғма дилләринин сафлығыны да горуйуб сахламағы баҹарсынлар. Тәгдирә лайиг һалдыр ки, Азәрбайҹана ҝәлән һәр бир рәсми гонаг да халгы мәһз Азәрбайҹан дилиндә саламлайыр. Агилләр ҝөзәл дейиб:”Сән өзүнә гиймәт гоймасан, кәнардан ҝәлән сәни дәйәрләндирмәз!”
“Ана дилим, ҹан дилим, адына гурбан дилим,
Данышанда бал дадыр,бу Азәрбайҹан дилим!”
Вәтәнпәрвәр вә үсйанкар шаиримиз Хәлил Рза Улутүрк нәҹә дә ҝөзәл дейиб: “… мән дөнмәрәм дилимдән, доғрансам дилим-дилим!”
Вәтән торпаг, вәтән елдир, вәтән сән!!!
Сойуг бир чадырда ана ҹан верир,
Бир гара ҝүн ҝәлир гаранын үстә.
Гәлбиндә ҝөйнәйән йара ган верир,
Бир овуҹ торпаг гой йаранын үстә.
Бир овуҹ торпаг да йарайа мәлһәм олармыш…
Ҝөрәсән һарадандыр торпагда бу гүдрәт?
Һарадан башланыр Вәтән? Јашадығын евдәнми, мәһәлләдәнми, шәһәрдәнми? Илк дәфә нәфәс алдығын мәканданмы? Јохса илк дәфә айаг тутуб гәдәм гойдуғун торпагданмы? Бу суалын дәгиг ҹавабыны билән вармы? Бәлкә, елә әҹдадларымызын йатдығы торпагдан башлайыр Вәтән. Бәлкә, она ҝөрә бизә бу гәдәр әзиздир торпаг. Јохса, гапгара бир торпаға бу гәдәр дәйәр вериләрдими?
Әслиндә торпаг бизи даһа чох севир.
Айаглайыб әздийимиз, үстүндә ҝәздийимиз бу торпаг бизә мин ҹүр немәтләр бәхш едир. Һәтта ушаг вахты йыхыланда да әзилән дизимизә торпаг йапышырды. Торпаг дизимиздән ахан ганы силмәк, ҝөйнәйән йарамыза мәлһәм олмаг истәйирди. Јарамыза мәлһәм олан торпаг дүнйадан көчәндә дә бизи өз гойнуна алыр, исти нәфәси илә сойуг вүҹудумузу иситмәйә чалышыр. Вүҹудумузу гышда гардан-шахтадан, йайда исә гызмар ҝүнәшдән горуйуб ҝизләдир.
Улуларымыз дейиб:”Торпағы әз, торпаг сәни әзизләсин!” Јәни торпағы шумла, әк, беҹәр, о да сәнә рузи бәрәкәт вериб сәни доландырсын. “Дәдә Горгуд” филминдә дейилир:” Торпағы әкиб-беҹәрмәсән, ону горумаға дәймәз! Әҝәр ону горумасан, әкиб-беҹәрмәйә дәймәз!”
Нә бөйүк һикмәт вар бу бир ҹүмләдә…
Вәтәни, торпағы горумаг һәр биримизин мүгәддәс борҹумуздур. Һәзрәти Пейғәмбәримиз дә буйуруб:” Вәтәни севмәк имандандыр!” Торпаг һаггы, ана һаггыдыр- дейирләр. Бу севҝи атанын сүмүйүндән, ананын сүдүндән сүзүлүб һөпур өвладларын ҹанына. Елимизин ҝөзәл адәтләриндән бири дә будур ки, кечмишдә әсҝәр ҝедән оғулун айагларына хна гойарлармыш. Аналар, нәнәләр үрәк долусу дейәрмиш:”Гурбанлыг гочун үзәриндә хна олар ки, онун гурбанлыг олдуғу билинсин!” Аналарын, нәнәләрин үрәйинин ҝенишлийинә бах ки, өвладыны вәтән йолунда гурбанлыг олмаға габагҹадан һазырлайырмыш. Вәтәнин дар ҝүнүндә, чәтин мәгамында һамынын бир амалы олармыш- Торпағы, Вәтәни йағыдан горумаг.
Вәтән, торпаг севҝиси ҝөзә ҝөрүнмәйән, илаһи бир ешг кими һөпуб ҹанымыза, ганымыза. Елин-обанын шәрәф вә ләйагәти йолунда дүшмәнлә аслан кими пәнҹәләшмәк, һәлә чох еркән йашларында өвладларымызын характериндә формалашмалыдыр. Нә йахшы ки, илләр, гәринәләр кечсә дә бу амал, бу мәрам дәйишмәди. Торпаг йолунда, елин намусу йолунда Азәрбайҹанын мәрд оғуллары силаһа сарылыб, шәрәфлә дөйүшдү. Шәһид олан вәтән өвладларынын сон кәлмәләри бу олурду:”Тәки, Вәтән йашасын!” Бу сөзләри шәһидләрин ҹәбһә достлары сөйләйирди.
Дейирләр- гәләбәйә ҝедән йол, өзүнә инамдан башлайыр.
Бу ҝүн Азәрбайҹанын, Мүбариз Ибраһимов, Фәрид Әһмәдов, Фред Асиф, Нүрәддин Ибраһимов, Ҹаваншир Рәһимов кими Милли Гәһрәманлары варса, демәк Азәрбайҹан басылмазгаладыр!
Бу галанын шәрәфини горумаг һәр бир вәтәндашын мүгәддәс борҹудур.
Вәтән торпагдыр, Вәтән елдир, Вәтән сән!!!
Гәләбәйлә гайыт Азәрбайҹана Әсҝәр маршы
Вәтән, салам олсун буз булағына!
Вәтән, салам олсун од-оҹағына!
Вәтән, салам олсун бу торпағына!
Вәтән,“Ана”- дедим һәр буҹағына!
нәгарәт
Һайды, иҝид әсҝәр,
ҝөстәр бир һүнәр,
Вәтән дарда галыб, сәниндир зәфәр,
Гой дүшмәнин ҹаны булансын гана,
Гәләбәйлә гайыт Азәрбайҹана,
ıı
Сипәр ет Вәтәнә ширин ҹаныны,
Виран ет дүшмәнин ханиманыны.
Јад әлиндә галан йайлаг сәниндир,
Азад олсун Вәтән, торпаг сәниндир.
нәгарәт
Һайды, иҝид әсҝәр, ҝөстәр бир һүнәр,
Вәтән дарда галыб, сәниндир зәфәр,
Гой дүшмәнин ҹаны булансын гана.
Гәләбәйлә гайыт Азәрбайҹана!
ııı
Гейрәтинә гурбан, ей вәтән оғлу,
Вермә йада аман, ей вәтән оғлу,
Гисас ал, йағыдан, зәфәр сәниндир,
Ачылан о нурлу сәһәр сәниндир.
нәгарәт
Һайды, иҝид әсҝәр, ҝөстәр бир һүнәр,
Вәтән дарда галыб, сәниндир зәфәр,
Гой дүшмәнин ҹаны булансын гана,
Гәләбәйлә гайыт Азәрбайҹана!
(Ҝүларә Мунис. Шаирә-публисист)
