Дуз барәдә инанҹлар вә дейимләр
Дейирлҽр:» Дүнйаны ҝөзҽллик хилас едҽҹҽк». Мҽн исҽ дейҽрдим дүнйаны сөз йашадаҹаг. Елҽ сөз ки, ҽсрлҽр-гҽринҽлҽр кечсҽ дҽ, о сөз һеч вахт солмайаг, тҽравҽтини итирмҽйҽҹҽк. Тарихдҽ олан ҽн мөһтҽшҽм галалар, абидҽлҽр дҽ заман кечдикҹҽ тҽдриҹҽн зҽдҽлҽнир, өз илкин ҝөркҽмини дҽйишир. Амма сөз галасы һеч вахт дағылмыр, учулмур, зҽдҽлҽнмир. Тарихин сҽһифҽлҽри чеврилдикҹҽ, сөзүн нуру даһа да артыр, ишығы даһа да чохалыр. Улу бабаларын, мүдрик нҽнҽлҽрин сөйлҽдиклҽри фикирлҽр, дҽйҽрли нҽсиһҽтлҽр бу ҝүн илҽ сҽслҽшир вҽ һҽмишҽ актуалдыр. Нҽ гҽдҽр дҽйҽрли фикирлҽр, нағыл вҽ байатылар, инанҹлар, һикмҽтлҽр нҽнҽлҽрин
синҽсиндҽ гара торпағын алтына ҝедиб…
Һҽрдҽн мҽнҽ елҽ ҝҽлир ки, она ҝөрҽ бизим торпағымыз белҽ бҽрҽкҽтлидир, чүнки бу торпагда синҽсиндҽ сөз ҝөвһҽрлҽри ҝҽздирҽнлҽр уйуйур. Мүдриклҽрин дейимлҽриндҽн бир нечҽсинҽ нҽзҽр салаг:
Ләтифә
Бөйүк Вҽтҽн мүһарибҽсинин гызғын вахтында бир Нахчыванлы мүһарибҽйҽ йола салынырды. О, шҽстлҽ гонум- гоншунун йанында дейир:
-Һитлерин башыны мҽн Нахчывана ҝҽтирҽҹҽйҽм!
Һҽмин инсаны йола салмаға ҝҽлҽнлҽрдҽн бири она бир торба дуз вериб дейир:
-Ҝөтүр бу дузу, бура чатана кими йайын истисиндҽ кишинин башы гурдлайар, ону йахшы-йахшы дузлайарсан.
Мүдрик сөзү
Белҽ рҽвайҽт едирлҽр ки, Ибраһим пейғҽмбҽр уҹа дағын башына чыхыб ҽллҽрини Аллаһын дҽрҝаһына ачыр вҽ дейир:
-Ей Аллаһым, мҽнҽ өвлад вер, мҽн бүтүн дүнйайа еһсан верҽрҽм.
Онун оғлу Исмайыл дүнйайа ҝҽлҽндҽ Пейғҽмбҽр йенҽ уҹа дағын башына галхыб, үзүнү ҝөйҽ тутуб дейир:
— Ей алҽмлҽрин Рҽбби, шүкүрүмү гҽбул ет вҽ мҽнҽ еһсан етмҽк үчүн йол
ҝөстҽр.
Бу мҽгамда онун йанында дуз дағы пейда олур, Аллаһдан она вҽһй ҝҽлир ки, бу дузу дүнйайа йай, бу да сҽнин бүтүн дүнйайа еһсанын олсун. (Гоҹалардан ешитмишҽм)
Инанҹлар
Чох гҽдим дөврлҽрдҽн хөрҽйҽ дуз саланда, “Дүнйадан көчҽнлҽрин еһсаны олсун!”-дейҽрлҽр.
***
Ширниййат биширҽндҽ дҽ һалаллыг үчүн о хҽмирҽ бир чимдик дуз ҽлавҽ едҽрлҽр.
***
Ҽт доғранан тахтанын үзҽринҽ чохлу дуз сҽпҽрлҽр ки, милчҽк вҽ башга һҽшҽратрар орайа гонмасын.
***
Ушаг нараһат оланда, чох ағлайанда онун башына дуз һҽрлҽйиб оҹаға атарлар.
***
Инсанын бҽдҽниндҽ ҽзилҽн амма, ган чыхмайан йерҽ дузлу су илҽ мҽлһҽм гойарлар.
***
Гадынын биширдийи хөрҽйин дады, лҽззҽти олмайанда дейҽр ки, онун ҽлинин дузу йохдур.
***
Нөвруз байрамында ахыр чҽршҽнбҽ ҝеҹҽси субай гызлар дузли көкҽ йейиб, су ичмҽдҽн йатарлар. Онларын гисмҽтинҽ йазылан оғлан йухуда онлара су верҽр. *** Бир адама етибар етдийини билдирмҽк үчүн дейҽрлҽр:”Филанкҽслҽ бир батман дуз йемичҽм.”
***
Бир инсанын көһнҽ дҽрдини йадына саланда дейҽр:”Јарама дуз басма!”
***
Фолклорумузда Мҽликмҽммҽд нағылында ҽсҽрин гҽһрҽманы бармағыны кҽсиб йеринҽ дуз сҽпир ки, сҽһҽрҽ гҽдҽр ойаг гала билсин *** Дуз барҽдҽ бир фикир дҽ билдирим ки, евдҽн гоншуйа дуз верҽндҽ, ҝҽрҽк һеч олмаса 1 гҽпик пул аласан, дуз евин бҽрҽкҽтидир. *** Инҽк бала верҽндҽ, онун буламасындан гоншулара пай верҽндҽ, һҽмин булама олан касаны йуйуб, ичинҽ бир чимдик дуз гойурлар ки, һейванын сүдү бҽрҽкҽтли олсун.
Ҝуларҽ Мунис, саирҽ-публисист
