Мүһәндис Вагиф Ҹәфәров Кәшфләр, ихтиралар барәдә

12 декабря, 2013 Диҝәр

Кәшфләр, ихтиралар вә сәмәрәли тәклифләр һаггында

1.Ҝириш

Бу мәгаләнин һазырланмасында мәгсәд ҝениш охуҹу күтләсинә кәшф , ихтира вә сәмәрәләшдириҹи тәклифләр һаггында гысаҹа да олса мәлумат вермәк, онлар һаггында мүәййән тәсәввүр йаратмаг вә ҝәләҹәкдә бу истигамәтдә атылаҹаг аддымларда ҝәнҹ охуҹулара истигамәт вермәкдир.
Гейд етмәк истәйирәм ки, кәшфләр вә ихтиралар һаггында мәлуматлары дүнйанын мүхтәлиф өлкәләриндә йерләшән Елми мәркәзләр тәрәфиндән бурахылан бүллетенләрдән, мүхтәлиф мәтбуат сәһифәләриндән вә ән нәһайәт ән чох охуҹу күтләсинә малик олан интернәтдән әлдә етмәк олар. Бу мәгаләдә мәгсәд охуҹуну бүтүн кәшфләр вә ихтираларла таныш етмәк дейил. Мәгсәд, охуҹуну бу ифадәләрлә таныш етмәк вә ону дүзҝүн истигамәтләндирмәкдир.

2.Үмуми мәлумат

Инсанлар ибтидаи иҹма гурулушу дөврүндән башлайараг бу ҝүнә кими өз һәйат тәрзини йахшылашдырмаг, ағыр иш шәраитини вә физики фәалиййәтини йүнҝүлләшдирмәк, ону әһатә едән аләми дәриндән өйрәнмәк вә ондан сәмәрәли истифадә етмәк, сағламлығыны горумаг, мәдәни инкишафыны вә елмини йүксәлтмәк вә һәтта биринин диҝәриндән ҝүҹлү олмасыны нүмайиш етдирмәк үчүн кәшфләр, ихтиралар вә сәмәрәли тәклифләр (КИ вә СТ) йаратмаг мәҹбуриййәтиндә олмушлар.
Ҝөрүндүйү кими КИ вә СТ-ләр йалныз техники тәрәггинин дейил, инсана һәйатынын бүтүн мадди вә мәнәви дәйәрләринин инкишафында да иштирак едәрәк өз мүсбәт тәсирини ҝөстәрир.
КИ вә СТ-ләрин һансы хүсусиййәтләрә малик олмасыны вә бири-бириндән нә илә фәргләндикләрини өйрәнмәк үчүн ашағыдакы арашдырмалара диггәт йетирәк.

3.Кәшфләр

Кәшф— бу ифадә, бу ад (термин) дүнйада йаранан ән бөйүк хүсуси чәкийә малик дүнйәви йени елми нәалиййәтә ҝөрә верилир.
Кәшф -елми йарадыҹылығын нәтиҹәсидир.
Кәшф -әввәлләр елмә мәлум олмайан, мадди дүнйанын ганунауйғунлугларыны, баш верән амилләрини вә хүсусиййәтләрини елми сурәтдә дәрк етмәклә әлдә едилән йени нәалиййәтдир.
Дүнйанын әксәр дөвләтләриндә кәшфләрин мүәллифлик һүгугу горунулур. Бу өлкәләрдә кәшфләр вә онларын мүәллифләри мүвафиг дөвләт гурумлары тәрәфиндән тәсдиг олунараг мәркәзләшдирилмиш гайдада гейдиййата алынырлар. Бу систем, бүтүн елми ишчиләрин, елми мәркәзләрин , елми-тәдгигат институтларынын кәшфләрлә сәрбәст шәкилдә таныш олмаға, онлардан елмин мүхтәлиф истигамәтләриндә истифадә олунмасына вә елми биликләрини артырараг өлкәнин алимләринә йени кәшфләр үчүн стимул йаранмасына имкан йарадыр.
Јер күрәсиндә мүхтәлиф дөвләтләрдә әҝәр бир ил әрзиндә минләрлә ихтиралар едилә биләрсә , кәшфләр-он илдә бир дәфә баш верә биләр.
Дүнйада сон 100 илдә (ХХ әсрдә) йаранан елми кәшфләр техники тәрәггинин тәәҹҹүб доғуруҹу дәрәҹәдә сүрәтли инкишафына имкан вермишдир. Онлар йер күрәсиндә инсанларын һәйат тәрзинин йахшылашдырылмасына мүсбәт тәсир ҝөстәрмәклә йанашы, инсанларын күтләви мәһв олмасына, горху вә һәйәҹан ичәрисиндә йашамасына да тәсир етмишдир
Белә ки,1932-ҹи илдә Ирен вә Фредерик Жолио-Күри (аиләси) тәрәфиндән радиоактив маддәләрин кәшфи бир тәрәфдән күтләви гырғын силаһларынын һазырланмасына вә диҝәр тәрәфдән халг тәсәррүфатынын, сәһиййәнин вә диҝәр саһәләрин инкишафы үчүн йени техниканын истеһсалына сәбәб олмушдур.
Инсанлар гәдим дөврләрдән бәри мүхтәлиф кәшфләр етмиш вә бәшәриййәтә һәддиндән чох ҝәрәкли елми вә техники йениликләр ҝәтирмишләр.
Јахын кечмишдә рус алими Димитрий Иванович Менделейев тәрәфиндән (1869-ҹу ил) кимйәви елементләрин дөври ҹәдвәлинин кәшфи кимйа вә физика елмләринин инкишафына әвәзсиз дәрәҹәдә тәкан вермишдир.
Һал-һазырда метал әритмә технолоҝийаларынын тәдгиги илә дүнйанын мүхтәлиф елми мәркәзләри мәшғул олурлар. Гейд етмәк лазымдыр ки, бүтүнлүклә бу технолоҝийалар бизим ерадан 1550 ил әввәл Гәдим Мисирдә кәшф едилмиш металәритмә технолоҝийаларыны әвәз едә билмир.
Бүтүн бунлар һаггында чох ҝениш данышмаг вә чох сайлы мисаллар ҝөстәрмәк олар.
Беләликлә, сон олараг гейд етмәк истәйирәм ки, кәшфләр ихтиралардан һәм әһәмиййәтинә ҝөрә, һәм дә әһатә даирәсинә ҝөрә даһа ҝениш вә даһа гиймәтлидирләр.

4.Ихтиралар

Әввәлки фикримә гайыдараг билдирмәк истәйирәм ки, инсанлар даима ахтарышда олурлар. Онлар бу вә йа диҝәр проблемләрини һәлл етмәк үчүн мүәййән йениликләрин йаранмасына-ихтираларын едилмәсинә наил олмаг истәйирләр.
Ихтиралар инсанларын мадди вә мәнәви һәйат тәрзинин мүсбәт инкишафына бирбаша тәсир ҝөстәрән бир амил олараг , инсанларын еһтийаҹ дуйдуғу бир маддиййата чеврилмишдир.
Һәр бир ихтира ирәли бир аддым демәкдир. Ихтиралар бәшәриййәтин өзәйини тәшкил едир.
Ихтиралар олмаса тәрәгги олмаз, һәтта дурғунлуг, ҝериләмә вә тәсәввүр едилмәз фәсадлар баш верә биләр.
Ихтиралар һеч бир вахт тәсадүфән олмур. Ихтира- йүксәк елми билийә, савада малик инсан вә йа өз ишини, сәнәтини мүкәммәл билән, профессионал фәһлә(вә йа сәнәткар) тәрәфиндән едилә биләр.
Ихтиралар әсасән ашағыдакы шәртләрә ҹаваб вермәлидир:
-йенилик кими тәсдиг олунмалыдыр;
-һеч бир ихтираны бу вә йа диҝәр формада тәкрарламамалы, бәнзәри олмамалыдыр;
-тәтбиги мүәййән заман вә мәкан шәртләри дахилиндә мүмкүн олмалыдыр;
-тәтбиги игтисади ҹәһәтдән сәмәрәли олмалыдыр.
Ихтиралара ҝөстәрилән бу үмуми шәртләрдән әлавә диҝәр тәләбләр дә гойула биләр.
Бу тәләбләр ихтиранын тәтбиг саһәсиндән, тәтбигдән сонра истисмар хүсусиййәтләриндән вә диҝәр амилләрдән асылы олараг арта биләр(мәсәлән:мәхфилийин горунмасы, еколожи, коммерсийа вә диҝәр тәләбләр).
Ихтиралар айры-айры шәхсләр тәрәфиндән вә йа коллектив шәкилдә едилә биләр.Һәр бир ихтира мүәллифлик һүгугуна маликдир. Һеч бир һүгуги вә физики шәхс мүәллифлик һүгугу олмадан(она бу һүгугу верән хүсуси сәнәд олмадан) ихтиранын тәтбиг едилмәсини һәйата кечирә билмәз.
Азәрбайҹан Республикасында Стандартлашдырма, Метролоҝийа вә патент үзрә Дөвләт Комитәси кәшфләрин, ихтираларын вә сәнайе нүмунәләринин рәсми гейдиййатыны тәсдиг едәрәк мүәллифлик һүгугларынын горунмасини тәмин едир.

5.Сәмәрәләшдириҹи тәклифләр

Сәмәрәләшдириҹи тәклифләр(СТ-ләр)- адындан ҝөрүндүйү кими ҝөрүлән ишләрин сәмәрәлилийинин артырылмасына хидмәт едир.
СТ-ләр кәшфләрдән, ихтиралардан фәргли олараг тәтбигинә (истисмарына) ҝөрә даһа кичик әһатә даирәсинә маликдирләр.
СТ-ләрин тәтбиг саһәси әсасән сех, мүәссисә(завод,фабрика), ширкәт вә йа диҝәр локал гурум дахилиндә ола биләр. Бундан башга СТ-ләр мүхтәлиф сәнәт усталарынын емалатханаларында да йарана биләр.
СТ-ләр иш габилиййәтинә малик олан истәнилән бир шәхс тәрәфиндән верилә вә йарадыла биләр.
Иш йерләриндә вә емалатханаларда йаранан СТ-ләрин тәтбигинин нәтиҹәси ачағыдакы тәләбләрә ҹаваб вермәлидир:
-ишә сәрф едилән вахта гәнаәти тәмин етмәли;
-ишә сәрф едилән мал вә материала гәнаәти тәмин етмәли;
-енержи(су, газ, електрик енржиси вә с.) ресурсларына гәнаәти тәмин етмәли;
-мәһсулун кейфиййәтинин галдырылмасыны тәмин етмәли;
-әмәйин тәһлүкәсизлийини тәмин етмәли;
-әмәйин йүнҝүлләшдирилмәсини тәмин етмәли;
-вә с.
Бүтүн бунларла йанашы СТ-ләрин тәтбигинә гойулан башлыҹа тәләб- мүәссисәйә игтисади ҹәһәтдән сәрфәли олмасыдыр.
Мүәссисәләрдә, заводларда, фабрикләрдә сәмәрәләшдириҹи тәклифләр мүәссисә рәһбәрлийи тәрәфиндән мүкафатландырылыр. Мүкафатын мәбләғи СТ-нин тәтбиги нәтиҹәсиндә мүәссисә тәрәфиндән әлдә едилмиш ҝәлирин(мәнфәәтин) мәбләғиндән асылы олараг дәйишилә биләр.
СТ-ләрә ҝөрә мүкафатландырма гайдалары коллектив мүгавиләләрлә вә йа мүәссисә рәһбәринин мүвафиг сәрәнҹамлары илә тәнзимләнир.

6.Јекун

Јекунда билдирмәк истәйирәм ки, чох ҝениш шәрһ етмәдән кәшфләр, ихтиралар вә сәмәрәләшдириҹи тәклифләр һаггында охуҹуларда мүәййән тәсәввүр йаратмагда мәгсәд йалныз ҝәнҹ мүһәндисләримиздә дейил, бүтүн ҝәнҹләрдә кәшфләрә, ихтиралара вә сәмәрәли тәклифләрә олан мараглары артырмагдыр.
Мүәллиф кими гейд етмәк истәйирәм ки, бу мәгаләнин ардынҹа ҝениш охуҹу күтләсинә дүнйада йарадылан сон кәшфләр, ихтиралар вә сәмәрәли тәклифләр һаггында мәгаләләр тәгдим едиләҹәкдир. Ән мараглы ихтираларын тәһлили вериләҹәкдир.
Бундан башга, ҝәнҹ охуҹуларын техники биликләринин артырылмасында йардымчы олараг, техники елмләрин мүхтәлиф истигамәтләриндән мисаллар, схемләр вә арашдырмалар тәгдим едиләҹәкдир.
Бу бөлмәдә верилән билҝиләр сәнайенин, елм вә техниканын ашағидаки истигамәтләрини әһатә едәҹәкдир:
Машынгайырма, ҹиһазгайырма, електрон вә електротехники гурғулар, информасийа технолоҝийалары вә бу истигамәтләрә йахын һесаб едилән диҝәр техники саһәләр.

Ҹәфәров Вагиф Мәммәд оғлу

01.05.1954-ҹү илдә Балакән шәһәриндә доғулмушдур.
1961-1971-ҹи илләрдә Ҹулфа шәһәриндә йерләшән 38 сайлы дәмирйол мәктәбиндә орта тәһсил алмышдыр.
1971-1976-ҹы илләрдә Азәрбайҹан Нефт вә Кимйа институтунда охуйуб истеһсал просесләринин автоматлашдырылмасы факүлтәсини битирмишдир.
1976-1983-ҹү илләрдә НОРД Елм-истеһсалат бирлийиндә мүһәндис, апарыҹы мүһәндис, елми секторун рәиси вәзифәләриндә ишләмишдир.
1984-1988-ҹи илләрдә Азәрбайҹан Республикасы Назирләр Советинин машынгайырма вә мүдафиә сәнайеси шөбәләриндә бөйүк референт вәзифәләриндә ишләмишдир.
1988-1993-ҹү илләрдә Бакы Електрон Һесаблама машынлары заводунда баш мүһәндис, директор вәзифәләриндә ишләмишдир.
1993-1994-ҹү илләрдә Дөвләт Хүсуси Машынгайырма вә Конверсийа Комитәсиндә(ДХМКК) шөбә рәиси вәзифәсиндә ишләмишдир.
1994-1996-ҹы илләрдә ДХМКК-нын Метал –пластик һиссәләр заводунда директор вәзифәсиндә ишләмишдир.
1996-1998-ҹи илләрдә Тәмир-тикинти вә гурашдырма идарәсиндә баш мүһәндис вәзифәсиндә ишләмишдир.
1998-2006-ҹы илләр әрзиндә Дөвләт Хүсуси Машынгайырма вә Конверсийа Комитәсиндә елм вә техника шөбәсиндә рәис мүавини, ДХМКК-нын “ Искра” заводунда истеһсалат шөбәсинин рәиси, ДХМКК-нын ЕҺМ заводинда Хүсуси Конструктор Бүросунун рәиси вәзифәләриндә ишләмишдир.
2006-ҹы илдән Мүдафиә Сәнайеси назирлийинин ЕҺМ заводунда , 2009-ҹу илдән Радиогурашдырма заводундабаш мүһәндисин мүавини вәзифәләриндә ишләмишдир.
2010-2013-ҹү илләрдә Сумгайыт Технолоҝийалар Паркында Електрон ҹиһаз вә Термопластавтомат саһәләринә рәһбәрлик етмишдир.
Аиләлидир, ики өвлады, 4 нәвәси вар