“Ноев Ковчег и Гямигая-Гобустанский Алфавит” китабынын хүласәси
Хүласə”
Бу ҝүнлəрдə Азəрбајcанын ҝөркəмли алими Əждəр Фəрзəлинин (1937-2011) “Ноев Ковчег и Гямигая-Гобустанскиј Алфавит” əсəри јенидəн ишыг үзү ҝөрүб
Хатырладаг ки, мəшхур дилчи Нахчыван гајаларында, Бакы јахынлығында Гобустанда, диҝəр археоложи абидəлəрдə вə Азəрбајcан халчаларында илк дəфə олараг гəдим Азəрбајcан Əлифбасыны кəшф едиб.
Һəмчинин Нуһ Ҝəмисинин Ҝəмигаја вə Гобустандакы тəсвирлəри дə тарихдə илк дəфə мүəллиф тəрəфиндəн ашкарланыб.
Китаб Азəрбајcан Республикасынын Президенти јанында ГХТ-лəрə Дөвлəт Дəстəји Шурасынын малијјə јардымы илə нəшр едилиб.
Гаршыдан ҝəлəн 2015-ҹи илдə китабын азəрбајcан дилиндə дə нəшри планлашдырылыр.
Охуҹуларын диггəтинə китабын Азəрбајcан дилиндə “Хүласə”-сини тəгдим едирик.
ХҮЛАСƏ
НУҺУН ҜƏМИСИ ВƏ ҜƏМИГАЈА-ГОБУСТАН ƏЛИФБАСЫ
Бу китабын мүəллифы сон иллəрдə апардығы тəдгигатлар нəтиcəсиндə там ајдынлығы илə јəгин етмишдир ки, Азəрбајcан дүнјада əн гəдим вə əн мүкəммəл əлифбанын Вəтəни, Азəрбајcан-түрк халгы о əлифбанын јарадыcысыдыр. Бу əлифба ишарəлəри Азəрбајcан əразисиндə чох гəдим заманларда гајалар, даш- лар үзəринə хəкк едилмишдир.
Нахчыванда Ҝəмигаја, Бакы јахынлығында Гобустан гајалары гəдим ишарəлəр вə рəсмлəрлə хүсусилə зəнҝиндир.
Һəлə «ССРИ» вахтында 1920-90-ҹы иллəрдə Азəрбајcанда ҝениш археоложи тəдгигатлар апарылмышса да, бурадакы гəдим јазылар диггəтдəн јајынмышдыр. Гобустан абидəлəри Һаггында илк дəфə 1924-ҹү илдə хəбəр верилмиш, 1938-ҹи илдə археолог-алим Исаг Cəфəрзадə ону ашкара чыхармыш, 1947-ҹи илдəн исə тəдгигинə башламышдыр. Сонралар бу иши башга алимлəр давам ет- дирмишлəр. 1973-74-ҹү вə сонракы иллəрдə чап олунмуш Гобустан Һаггында албом-китабларда вə диҝəр нəшрлəрдə, о ҹүмлəдəн Азəрбајcан Совет Енсиклопедијасында ( I ҹилд, 1976) гејд олунмушдур ки, Гобустан гаја тəсвирлəри ҝуја «ибтидаи инсанларын, овчуларын вə чобанларын əл ишлəридир».
Амма бурадакы тəсвирлəрин өзү сүбут едир ки, онлар јүксəк дəрəcəдə инкишаф етмиш мəдəнијјəтин данылмаз излəридир. Бунлар хеч дə чобанларын мəнасыз cызма-гаралары дејил, истедадлы рəссамлар вə билиcилəр тəрəфындəн чəкилмиш надир сəнəт инcилəридир. Бу рəсмлəр гајаларын көксүндə бəдии, хəндəси-ријази дəгигликлə газылмыш, хəкк едилмишдир. Бунлаын хамысы сөзлү ишарəлəрдир вə Танрычылыг-јарадылыш инамыны јер-ҝөј əлагəлəрини, космик дүшүнcəни əкс етдирир.
Ҝəмигаја абидəлəрини исə Азəрбајcан МЕА-нын мүхбир үзвү Вəли Əли- јев 1968-ҹи илдəн тəдгиг етмəјə башламышдыр. В. Əлијев хəмин мөвзуда бир нечə китаб чап етдирмиш, əсасəн тапылмыш абидəлəрин гəдим рəсм əсəрлəри олмасына үстүнлүк вермиш, бунунла бирликдə јазмышдыр ки, Ҝəмигајада гəдим јазы ишарəлəринə тəсадүф олунур, бу јазылары ачыгламаг дилчи мүтəхəс- сислəрин үзəринə дүшүр.
Филолоҝија елмлəри намизəди мəрхум Əбүлфəз Һүсејни Ҝəмигаја рəсмлəриндə јазы ишарəлəринин олмасы гəнаəтинə ҝəлмиш, бəзи сөзлəри охумаға ҹəһд ҝөстəрмишдир. О, Нуһ пејғəмбəрин Азəрбајcанда јашамыш тарихи шəхсијјəт олдуғу барəдə cəсарəтли фикирлəр ирəли сүрмүшдүр. ССРИ вахтында бу бəјанат Коммунист партијасынын јеритдији милли ајрысечкилик сијасəтинə гаршы ачыг үсјан иди. Бу да Ə. Һүсејнинин һəјаты баһасына баша ҝəлмишдир: Ҝөркəмли јазычы вə cəсарəтли тəдгигатчы Əбүлфəз Һүсејни вəтəнпəрвəрлик рухунда үсјанкар јазыларына вə чыхышларына ҝөрə совет империјасынын нөкəр- лəри тəрəфиндəн ҝөзүмчыхдыја салынмыш вə о, ағыр сыхынты вə мəхрумијјəтлəр ичəрисиндə һəјатла видалашмышдыр.
Бу Китабын мүəллифы 1970-ҹи иллəрдəн башлајараг Гобустан, Нахчыван, Кəлбəcəр, Ҝəнcə, Минҝəчевир, Шамахы вə Азəрбајcанын диҝəр реҝионларын- да тəдгигатлар, мүшахидəлəр апармыш вə хəмин əразилəрдə Азəрбајcан халгы- нын чох гəдим јазы мəдəнијјəтиндəн, гəдим Азəрбајcан Əлифбасындан илк дəфə хəбəр тутмушдур. О, гəдим əлифбаны гајалара, дашлара хəкк едилмиш пиктографлар – шəкил сөзлəр сырасындан ашкара чыхармышдыр.
Бу мүддəтдə мүəллиф гəдим јазылан, рəсмлəри, пиктографлары охумағын елми принсиплəрини мүəјјəн етмиш, ишлəјиб хазырламыш, мүасир əлифбалардан чохунун, мүасир јазы системинин əсасында дајанан илк фонетик ишарəлəрин динамикасыны үзə чыхармышдыр. Бу ахтаншларда илк дəфə əн јени елми нəтиcəлəр ашкарланмышдыр:
О ҹүмлəдəн:
Ҝəмигаја-Гобустан əлифбасы чох гəдим заманларда – е.ə. VIII мин иллијə гəдəр Азəрбајcан əразисиндə, Азəрбајcан: праазəрбајcан -праоғуз дилинин əсасында јарадылмышдыр;
Е.ə. узаг мин илликлəрдə индики Азəрбајcан əразисиндə јашамыш диҝəр етносланн да бу əлифбанын јарадылмасында хидмəтлəри олмушдур.
Ҝəмигаја-Гобустан чохшəкилли əлифба олмушдур. Мүасир дүнја əлиф- балары: латын, кирил, əрəб, хинд əлифба системлəри, Чин-Јапон хероглифлəри вə башга системли јазылар сонралар Ҝəмигаја-Гобустанын чохшəкиллијиндəн бəһрəлəнəрəк, игтибас едилəрəк јарадылмышдыр.
Ҝəмигаја-Гобустан Орхон-Јенисејлə ејни системли əлифбадыр.
Орхон -Јенисеј əлифбасы узаг мин илликлəрдə Азəрбајcандан көчүб ҝет- миш праоғуз сојлу халгын нүмајəндəлəри тəрəфындəн јарадылмышдыр.
Ҝəмигаја-Гобустан вə Орхон-Јенисеј 32 һəрфдəн: 9 саит вə 23 самитдəн ибарəт олмушдур; һəр ики əлифба Ҝөјдəн: Танрыдан ҝөндəрилмиш – инам əсасында, сағдан сола – Танрыдан инсана – ҝөјдəн јерə доғру. јазылмышдыр; Сонралар Ҝəмигаја-Гобустан Јердəн Ҝөјə -Танрыја доғру: солдан саға јазылмаға башламышдыр;
Ҝəмигаја-Гобустан Азəрбајcан дилинин əрəб əлифбасындан əввəлки нормалары, фонетик-лексик дуруму Һаггында јени билик вермəк имканындадыр;
Ҝəмигаја-Гобустан ишарəлəри тəк-тəк һəрфлəр, һəрфлəрдəн комбинə едилмиш пиктографлар: шəкил-сөзлəр, епитафија (гəбир дашы) јазылан кими, гајаларда вə јер алтындан чыхарылан археоложи експонатлар үзəриндə, Азəрбајcан халчаларында пəракəндə һалда ашкар едилмиш вə низама дүзүлмүшдүр; мүəллиф бу јазылары даһа чох Ҝəмигаја вə Гобустанда мүшахидə етдијинə ҝөрə ону «Ҝəмигаја-Гобустан Əлифбасы» адландырмышдыр. О, бу əлифбаны илк дəфə тапмыш, охумуш, системə салмыш, бəзи фонетик-лексик хүсусијјəтлəрини тəјин етмəјə чалышмыш вə онун 300-ə јахын кəлмəдəн ибарəт сөзлүјүнү тəртиб етмишдир.
Ишғаллар, мүхарибəлəр, гарəтлəр нəтиcəсиндə бу əлифба илə јазылмыш мəтн- лəр мəхв едилмиш вə оғурланмышдыр.
Ҝəмигаја-Гобустанын башга əлифбалардан əсас фəрги-онун Јара- дылыш əлифбасы олмасындадыр. Бурада 32 һəрфдəн һəр бири гəдим азəр- бајcанлынын(оғузун) Јарадылыш фəлсəфəсиндəн ирəли ҝəлəн əламəтлəрин əкс етдириcисидир.
Ҝəмигаја-Гобустан Əлифбасы – Ҝəмигаја-Гобустан мəдəнијјəти- нин тəркиб һиссəсидир.
Ҝəмигаја-Гобустан əлифбасынын, əрəб ишғалчылары тəрəфиндəн гадаған едилдији 1300 илдəн сонра јенидəн ашкара чыхарылмасы – əлифбанын мејдана ҝəлмəсиндə ујдурма «Финикија биринcилији» -нə сон гојмушдур.
Əлифбалар халгларын талејиндə мүстəгиллијин əсас атрибутларындан бири кими, чох бөјүк рол ојнамышдыр.
Мүстəгил əлифба-мүстəгил дил, мүстəгил дөвлəт амилини шəртлəндирмиш, та- мамламыш, тəсдиг етмишдир. Бəзəн мүстəгил дөвлəти олмајан халгларын вар- лығыны, јашарылығыны онларын мүстəгил əлифбалары тəјин етмишдир.
Амма һəр мүстəгил əлифба хеч дə мүстəгил јарадылмамышдыр. Һəр јени əлифба Вахид əлифба Ағаcынын јени будағы кими мејдана ҝəлмишдир. Јəни Вахид Əлифба Ағаcынын јарпагларындан-һəрфлəриндəн мүхтəлиф əјрилəр, чыхын- тылар, нөгтəлəр, башга фəрди əламəтлəрлə өзүнə јени əлифбалар гурашдырмышдыр.
Бу һəтта ејни халгын ајры-ајры дөвлəтлəринин «фəргли олмаг» тəлəбиндəн ирəли ҝəлмишдир. Мəсəлəн, VIII əсрдə Алтај əтрафында Түрк гырғыз дөвлəтини сүгута уғратмыш түрк ујғур дөвлəти «мүстəгиллик атрибуту» кими, өз ујғур əлифбасыны јаратмыш, даһа гəдим вə мүкəммəл, јазыб-охумаг үчүн даһа əлверишли вə шөхрəтли Орхон-Јенисеј əлифбасынын фəалијјəтинə хитам верилмиш- дир. Белə халлар башга əлифбаларын да талејиндə мүшахидə едилмишдир.
Ҝəмигаја-Гобустан Сивилизасијанын инкишафында, дүнја əлифбаларынын талејиндə мəхз Дүнјанын вахид Əлифба Ағаcы ролуну ојнамышдыр.
Ҝəмигаја-Гобустан 1300 иллик (бəлкə даһа гəдим) гадағалардан, тəгиблəрдəн сонра, бу китабын мүəллифы тəрəфиндəн дүнјаја јенидəн гајыт- мышдыр. Онун бир чох сирлəри хəлə бундан сонра өјрəнилəcəк, өјрəнилдикcə елм даһа да зəнҝинлəшəcəкдир.
Дүнја јазы мəдəнијјəтинин тарихиндə Ҝəмигаја-Гобустан јени бир тарихдир.
Ҝəмигаја-Гобустан Əлифбасы илə дүнја илк дəфə Јер үзүндə əн гə- дим мəдəнијјəтдəн хəбəр тутмушдур. Бу: Ҝəмигаја-Гобустан мəдəнијјəтидир. Бу мəдəнијјəтин ашкарланмасы асан олмамышдыр.
Археолоҝијада «ибтидаи инамлар» мəсəлəси дəрин көк салыб вə узаг кечмишин сирлəрини дəрк едə билмəјин гаршысында кечилмəз сəддə чеври- либ. Бу сəддин о үзүндə Танрычылыг дајаныр. Мүасир динлəрин бəһрəлəнди- ји, əсасландығы вə «унутдуғу» Танрычылыг.
Танрычылыг – елмлə дини өзүндə бирлəшдирмиш əн гəдим вə əн мүкəммəл дүнјаҝөрүшүдүр.
Танрычылыг – дүнјанын вахид дини системинин əсасында дајаныр. Мөвcуд динлəрин хамысы: ислам, христианлыг, иудаизм вə буддизм Танрычылыгдан бəх- рəлəнмиш вə өз тəлимлəриндə Танрычылығы бу вə ја диҝəр дəрəcəдə јашадырлар.
Һəјатын гоша сүтуну: од вə су; дөрд үнсүр: Су, ишыг, ҝөј, һава; Һəр ил јазын 1-ҹи ҝүнү һəјатын јенидəн дирилмəси вə ејни вахтда доғумун, дөлүн, артымын јенидəн башланмасы, Хејирин Шəр үзəриндə јенидəн гəлəбə чалмасы; Тəбиəтдə јухуја ҝетмəк вə ојанмаг, инсанын Танры вə аилə гаршысында өз борcуну дəрк етмəси Ҝəмигаја-Гобустан рəсмлəриндə əкс олунмушдур.
Бунунла јанашы, Ҝəмигаја-Гобустан рəсмлəриндə инсанын Утуја: Ҝүнəшə – Танрынын јаратдығы Танры, Танры гүдрəтинин баш тəмсилчиси кими, пəрəстиш етмəси, ушаглы аналарын Ҝүнəшин гызындан (Севит-иштар-Венера пла- нети) мəрхəмəт дилəмəси, инсанын ҝөјə учмаг арзусу (космонавт палтары – скафандр ҝејмиш адамлар), иланын «горујуcу» олмаг сиррини дүшүнмəк, Ај Ана, рухун гуш тимсалында ҝөјдəн ҝəлиб, јенə дə ҝөјə гајытмасы, илин јаз-јај јансынын – ишыг-исти, ишығын – шир: шир бүрcү, илин пајыз-гыш јарысы- нын су-сојуг, сујун Буға-өкүз вə Буға – Өкүз бүрcлəри илə, Ајын 28 ҝүн олмағы илə гадында ана халынын да 28 ҝүнə бəрабəр олмағы, ај вə ил бүтөвлүјү, инсанын «бүтөв од» олмасы, «9 ај, 9 ҝүн, 9 саатдан…» сонра мəһз 10-ҹу ајда дүнјаја ҝəлмəси, бүтөвлүјүн 10-луг сај системиндə аш- карланмасы, Боз гурда бағлы инам вə с. Ҝəмигаја-Гобустан рəсмлəриндə əкс олунмушдур.
– Ҝəмигава-Гобустанда əлифба – јазы мəсəлəси белə гојулур: Тан- ры, улу рəссам кими, јаратдыгларынын əввəл рəсмини чəкди, сонра онла- ра рух-cан верди; Танрынын рəсмлəри кими, ишарəлəр инсанын үзүндə вə бəдəниндə, башга cанлыларда, ағаcларда, чичəклəрдə, отларда ҝөрүндү; инсан-Танрынын гəлəминдəн чыхмыш 32 ишарəнин комбинə едилмəси кими гəбул олунду; Танры өз сəма Ҝəмисиндə Ҝөјдəн Јерə 32 ишарə-һəрф ҝөндəрди, Əлифба үчүн 32 һəрфи нормал хəдд гојду. Танры Ҝөјдəн Јер ə илк мүгəддəс Китаб ҝөндəрди. Гобустанда «32 һəрф вə 2 инсан: киши вə гадын: 23 самит вə 9 саит…» јүклəнмиш Сəма Ҝəмиси јəгин ки, дүнјанын əн 1-ҹи мөcүзəсидир.
Əн азы 10 мин ил əввəл (Азəрбајcан ЕА тəрəфиндəн мүəјјəн едилмиш е.ə. VIII минилликдə) јашамыш Ҝəмигаја-Гобустан: праазəрбајcан-прао- ғуз cəмијјəти јүксəк интизамлы cəмијјəт олмушдур. Нормадан-ганундан кəнара чыхмаг-ушагдан бөјүјəдəк, һəтта ана бəтниндəки көрпəдəн-емб- риондан өлкə башчысына-хөкмдара гəдəр, хамыја јасаг едилмишдир. Аби- дəлəрдə бу хəгигəт дə өз əксини тапмышдыр. Гобустанда «Ана вə балта» хејкəли бу интизамдан-ганундан-тəрбијəдəн сөхбəт ачыр. Бу хејкəл «Дəдə Горгуд Китабы»ндакы «Ана Һаггы-Танры Һаггыдыр» – Ана сөзү -Танры сөзүдүр, хамы о Һагга, о сөзə табе олмалыдыр – мисалы илə јашадылыр. Ҝəмигаја-Гобустан бүтөвлүкдə «Дəдə Горгуд Китабы»нын мифоложи гај- нагларынын баш мəнбəјидир.
Ҝəмигајада «Нуһун Ҝəмиси» рəсмлəр групуну дүнјанын 2-ҹи мө- cүзəси хесаб етмəк олар.
Бəшəријјəти Дүнја дашгынындан хилас етмиш Нуһ Пејғəмбəр вə онун Ҝəмиси Һаггында сөхбəтлəр, əфсанəлəр мин иллəрдəн бəри дүнјаны долаш- магдадыр. Нуһун Ҝəмиси вə дүнјаны су басмасы Һаггында илк мəлуматлар «Билгамыс дастаны»нда, сонра Төвратда, Инcилдə вə Гуранда јазылмышдыр. Бу хиласкар Пејғəмбəр «Билгамыс»да Утнапиштим, Төвратда вə Библијада Ној, Гуранда Нуһ ады илə тəгдим олунур.
«Нуһ» – «Ҝүн» – Хун сөзүнүн сонракы шəкиллəриндəндир. (Неҹə ки, рус дилиндə дə Нуһ бəзəн «Нуһ» шəклиндə јазылыр).
Ҝəмигајада Нуһун Ҝəмисинин үстүндə Ҝəмигаја-Гобустан əлифбасы илə «Ҝүн» вə «Үту» сөзлəри јазылмышдыр. Китабда хəмин сөзлəрин елми ачымы верилир: Ҝүн-Гун-Хун-Нуг-Нуһ-Нуһ.
«Уту» сөзү дə Ҝүн Танры – Танрынын јаратдығы Танрынын адларындандыр. Һəмин ад – Уту, Нуһ пејғəмбəрин дə адларындан биринə чеврилмишдир. Неcə ки, Билгамыс дастанында «Утнапиштим» дүнјаны дашгындан хилас етмиш пејғəмбəрин ады кими верилир. Бурадан ајдын олур ки, хəм Нуһ пејғəмбəрин, хəм дə онун өлкəсинин – “Азəрбајcанын гəдим адларындан бири” хəм «Ҝүн» , хəм дə «Уту»: Утлар – Одлар өлкəси – билаваситə Танрынын адларындан јаранмышдыр.
Ҝəмигаја вə Гобустан Ҝүнəшин шəкли вə комбинə едилмиш «Уту» сөзү илə зəнҝиндир. Ҝəмигајада Нуһун ҝəмисинин үстүндə дə Ҝүнəш рəсми илə комбинə едилмиш «Уту» сөзү ајдын охунур.
Јуханда гејд етдијимиз кими,»Билгамыс»да «Уту» хəм дə Утнапишти- мин- Ҝүн-Хун-Нуһ Пејғəмбəрин өлкəсинин адыдыр.
Нəхајəт, китабда «Нахчыван» етнотопониминин дə мəзмуну ачылыр: Нуһчу мəн – Нуһчу бан – Нахчыван – Нахчыван. Јəни: Нуһчу халг: – Нуһун өз ҝəмисиндə хилас етдији халг; Нуһ јери.
Нуһун Ҝəмиси Һаггында мин иллəрдəн бəри дүнјаны долашан сөхбəтлə- рин, јазыларын јеҝанə тарихи – мадди əсасы, əјани дəлили – сүбуту јалныз Азəр- бајcан торпағында – Нахчыван дағларында нечə мин ил əввəл јарадылмыш вə илк дəфə бу китабын мүəллифы тəрəфиндəн ашкар едилмиш Нуһун Ҝəмиси рəсмлəр групудур.
Мəхəммəд Пејғəмбəрин «Бураг» ата минəрəк мераcа-Танрынын хү- зуруна ҝетмəси Һаггында хəдислəрин дə Ҝəмигаја вə Гобустанда, илк дəфə бу китабын мүəллифы тəрəфиндəн ашкар олунан рəсмлəри Азəрбајcанын вə дүн- јанын тарихи мөcүзəлəриндəн сајылмалыдыр.
Ҝəмигаја-Гобустан рəсмлəри инcəсəнəтин чох сиррини өзүндə горујуб сахламышдыр. О сиррлəр бу ҝүнə гəдəр ачылмамышдыр. Сиррин биринcиси одур ки, Ҝəмигаја-Гобустан рəссамы Танрынын ҝөндəрдији 32 ишарəдəн чох сајда киши, гадын вə Јарадылыш идејасынын башга атрибутларыны (мүхтəлиф хејван, гуш, балыг вə с. дахил олмагла) јаратмыш, онлан билаваситə гајаларын көк- сүнə хəкк етмишдир. Мүасир инcəсəнəт бу рəсмлəрин, чох тəбəгəли рəсм ја- ратмаг үсулунун механикасыны өјрəнə вə мəнимсəјə билсə, рəссамлыгда, хејкəлтарашлыгда тамам јени бир фəсил ачылмыш олар.
Ҝəмигаја-Гобустан рəсмлəри е.ə. Ы мин илликдə гəдим јунан (сонралар јунан-Рома) мəдəнијјəтинин вə инcəсəнəтинин вə елминин, əдəбијјатынын инкишафына чох ҝүcлү, мүсбəт тəсир ҝөстəрмишдир. Јунан əсатирлəриндə билава- ситə Азəрбајcан əразисиндəн сөхбəт ҝетмəси (Прометејин Гафгаз дағланн- да чармыха чəкилмəси, Гаргар иҝидлəр вə Амазон гызлар Һаггында əфсанəлəр вə с.) буну сүбут едир. Азəрбајcана ҝəлиб, бурада атомизм нəзəријјəсини
– Танрычылыгдан ҝəлəн, 4 үнсүрə бағлы ишыг вə су, ҝөјлəрə учуш, хесаб, 10- луг сај системи, хəфтəнин 7 ҝүнү, Ҝүнəш вə Ај тəгвимлəри, рəгəм-ишарəлəри, елмдə бу ҝүн дə «əрəб» вə «рома» (Рум) рəгəмлəри адландырылан, нəхајəт, 32 һəрфли, чохшəкилли гəдим Азəрбајcан (праазəрбајcан-праоғуз: Ҝəмигаја-Гобустан) Əлифбасыны диггəтлə өјрəнəн вə мəнимсəјəн јунанлар сонралар бүтүн бу мəдəнијјəти өз адларына чыхмышлар.
Јунанлар фонетик əлифбаны хеч дə бу ҝүнəдəк дејилдији кими, финикијалылар- дан дејил, гəдим Азəрбајcан: Ҝəмигаја-Гобустан əлифбасындан ҝөтүрмүшлəр.
Финикијалылар вə əрəблəр ејни-сами тајфаланнм-халгланнм нүмајəн- дəлəри олмушлар. Əҝəр јунан-латынлар фонетик əлифбаны онлардан гəбул етмиш- лəрсə, нə үчүн бу самилəр: фыникијалылар, əрəблəр вə јəһуди лəр «өз əлифбала- рындан» имтина едəрəк, онун əввəлки ишарəлəри əсасында јени əрəб вə јəһуди əлифбаларыны јаратмышлар? Бурада мəнтиг јохдур. Демəли, финикијалыларын да өз əлифбалары олмајыб, онлар да гəдим Азəрбајcан: Ҝəмигаја-Гобустан Əлифбасындан бəһрəлəнмишлəр.
Башга бир ваcиб мəсəлə: гəдим јунан-рома инcəсəнəти Ҝəмигаја-Гобустан инcəсəнəтинин əсасында мејдана ҝəлмишдир. Ҝəмигаја вə Гобус- танда јарадылмыш вə бу ҝүн дə хејрəт ојадан киши вə гадын рəсмлəринин сурəтлəри гəдим јунан инcəсəнəтиндə ајдын мүшахидə олунур. Бу исə дүнја мəдəнијјəти тарихиндə бу ҝүнəдəк өјрəнилмəмиш, ачылмамыш бүтөв бир сə- хифəдир. Бу сəхифə өјрəнилдикcə дүнја мəдəнијјəти: елми вə инcəсəнəти даһа да зəнҝинлəшəcəк.
Ҝəмигајачы рəссам Нуһун Ҝəмисинин үстүндə Нуһ Пејғəмбəрин өзү- нүн дə рəсмини јаратмышдыр. Шүбхəсиз, о, халгдан ешитдиклəринə вə өз били- јинə, тəсəввүрүнə əсасланмышдыр. Һəр һ хəмин рəссам хəгигəтə даһа јахын олмушдур. Е.ə. узаг минилликлəрин Ҝəмигајачы – Гобустанчы рəссасмы өз надир сəнəт əсəрлəри – рəсмлəри илə бəшəријјəти Дүнја дашгынындан хилас ет- миш Нуһ Пејғəмбəрə вə онун хиласкар Ҝəмисинə əбəди хејкəл гојмушдур.
Танрычылыг – Азəрбајcанын вə бүтүн түрк дүнјасынын милли идеолоҝија- сынын əсасыдыр.
Нəсими дејир: Еј китабындан үзүн ҝүл бир вəрəг
Тарихчилəрин тəјин етдиклəри е.ə VIII минилликдəн үзү бəри ишарəлик – хəрифлик (хүруфилик) мүхтəлиф шəкиллəрдə јашадылмышдыр. О cүмлəдəн гаја тəс- вирлəриндə вə ҝил (сахсы) габларын үзəриндəки нахышлар кими. Ҝəмигаја – Го- бустан мəдəнијјəти бунун ајдын нүмунəсидир. Бу нүмунəлəр үзəриндə мүшахидəлəримиз сүбут едир ки, əлифба мəхз ишарəлијин – илкин хүруфилијин вəхдəти, Танрычылығын -јарадылыш идејасынын əкс етдириcиси кими мејдана чых- мышдыр.
Дахи Нəими-Нəсими хүныфылији ХЫВ əсрдə Азəрбајcан халгынын тарихи Һаггыны бəрпа едəн əсил ингилаб иди. Танрычылыг «Дəдə Горгуд» кəламларында мүхтəлиф үстүөртүлү мифоложи анымларда вə Нəсиминин шерлəриндə јени- дəн јашамаг хүгугу газанмышдыр. «Дəдə Горгуд Китабы» Cавидан-Бабəк һəрəкаты вə Нəими-Нəсими хүруфичилији бир-биринин давамы олан үч бөјүк үсјан, үч ингилаб иди. Бу үсјанларын – ингилабларын һəр үчүнүн махијјəти милли ојаныша, милли идеолоҝијаны јашатмаға хидмəт едирди. Cавидан-Бабəк һəрəкаты ачыг үсјан иди. Дəдə Горгуд китабы вə Нəими – Нəсими хүруфычилији исə ҝизли, пəрдəархасы мүбаризə иди. Һəр үчү фаcиə илə сона јетмиш, өзүндəн сонра тарихин ағыр сынагларына мəруз галмышдыр. Ҝəмигаја-Гобустан исə милли идеолоҝијаны јашатмаг јолунда илк ингилаби мүбаризə, илк үсјан, илк сычрајыш иди вə бирбаша ҝəлəcəјə үнванланмышдыр. Бу, идеоложи мүбаризəнин əн ҝизли формасы иди. Ону јарадыб гојуб ҝедəн мүдрик аталар даһа узагҝөрəн олмушдур.
Дəдə Горгуд ҝизли мүбаризə үчүн чох инcə јол сечмишдир: Анам Ады
– Габа Ағаc, Əзвај гурд əнији еркəјиндə бир көкүм вар, Атам ады – Гаған Аслан, Ағ Сунгур гушунун еркəјиндə бир көкүм вар, – Империјанын cасуслары бунлардан баш ача билмəдилəр. Хесаб етдилəр ки, бунларын хамысы нағылдыр.
Нəсими дə ҝизли мүбаризəнин инcə јолуну сечмишдир. О, фикрини шеирлə, нəғмə илə чатдырырды халга. Империја cасуслары бу нəғмəлəрə дə бир мүддəт диггəт јетирмəмишдилəр. Амма бир ҝүн онлар онун ҝизли махијјəтини анла- дылар, Нəсиминин Бабəкдəн даһа горхулу дүшмəн олдуғуну дујдулар вə ону да Бабəксајағы гəтлə јетирдилəр. Н əсими шерлəри исə хеч бир гадағана бахмадан халгын дилиндə вə гəлбиндə јашады вə јашајыр.
Нəсими инсаны «Дөрд үнсүрүн, 12 улдуз бүрcүнүн вə 32 һəрфин нəти- cəси» хесаб едирди (Бах Нəсими диваны. Б.1973. сəх. 647-649). Дахи шаир Танрычылыгдан ҝəлəн идејаны əрəб һəрфлəри илə идеаллашдырырды. О, əрəб һəрфлə- ринин хеч дə график ҝөзəллијиндəн, естетикасындан сөз ачмырды, һəр бир һəрфин архасында дајанан мəзмуну, махијјəти тəрəннүм едирди, һəрфи код,ишарə кими диггəтə чатдырырды. «Нəсими диванында» Əлиф-лам вə тəрс əлифба» бөл- мəсиндə топланмыш шерлəрин (5 шерин) илк мисралан əрəб əлифбасынын 30, бəзəн
29 ишарəсинин адлары илə башланыр: Əлиф, беј, теј, сеј, cим, хеј, дал, зал, реј, син,гаф, каф, лам, мим, нун, хеј, јеј вə с.
Нəсими дөврүндə гəдим праазəрбајcан – праоғуз əлифбасы: Ҝəмигаја-Гобустан əлифбасы артыг 700 ил иди ки, халга гадаған етдирилмишди. Амма Танрычылыг-јарадылыш идејасы халгын јаддашында нəсилдəн-нəсилə өтүрүлəрəк јашадылмышдыр. Н əсими əрəб һəрф вə рəгəм (əбcəд) адлары илə өз халгынын əн гəдим инамларыны, Танрычылығын атрибутларыны севəрəк тəблиғ едирди. Нəсими əрəб əлифбасынын 28 һəрфдəн, 33 ишарəдəн ибарəт олдуғуну (Бах. З.ТХаcы- јева. Əски əлифба. Б.1989. с.60) əлбəттə ки, билирди, амма рүбаи вə гəзəл- лəриндə «32 һəрф (хүруф), 32 нишан, 32 ҝизли сирр, 32 Һагг кəламы» вə с. ишлəдирди.
«Үнсүрүн дөрд олду, хəддин шеш cəхəт»
Јəни: Сəн 6 cəхəтли Каинатда 4 үнсүрдəн јарандын.
Мəғрибу мəшригдəн олду сејлимиз,
Једди улдуз, он ики бүрc əслимиз».
Јəни: Биз гəрбдəн шəргəдəк дүнјаны дөврəјə алан сујун ичиндə вар олмушуг.
Əслимиз исə: Ај, Ҝүн, Меркури, Севит (Венера), Марс, Јупитер, Сатурн улдузундан – Ҝүнəш системиндəн вə 12 улдуз бүрcүндəндир. (Ҝүнəш ил əр- зиндə о бүрcлəрдəн кечир).
«Мəн отуз ики хүруфəм лəмјəзəл».
Јəни: мəн əзəли вə əбəди олан 32 Танры ишарəсинин (Һəрфинин) cə- мијəм.
«Еј үзүн хəгдəн 32 нишан».
Јəни: Еј ҝөзəл, сəнин үзүн Танрынын чəкдији 32 мүгəддəс ишарəнин cəми олдуғу үчүн ҝөзəллијинин мисли-бəрабəри јохдур.
«32-нин нишаныдыр үзүн».
Јəни: Үзүн бүтүн 32 Танры ишарəсинин cəми олдуғу үчүн сəн əн ҝөзəлсəн.
«Ҝəр сəни душунда ҝөрсəјди пəри,
Ода салајды отуз ики пəри».
Јəни: Əҝəр Ҝүнəшин гызы – пəри сəни јухуда ҝөрсəјди. Каинаты һəрəкəтə ҝəтирəн чархын 32 пəрини гысганcлыг одунда јандырарды.
«Ҝөрдү чүн ким бинишани дишлəрин,
Отуз ики ҝизли кани дишлəрин».
Јəни: Ким ҝөрдүсə о нишансыз – ејибсиз вə 32 сырры сахлајан 32 ҝөзəл дишлəрини, хејраны олду.
«Һагг-Тəала адəм оғлу өзүдүр,
Отуз ики хəг кəламы сөзүдүр».
Јəни: Танры һəр јердə олмагла инсанын гəлбиндəдир вə инсанда һəр ишарə, һəр cисм Танрынын 32 ҝизли кəламы, сөзү, ишарəсидир, онларын cəмидир вə ејнидир.
Нəсими бəјан едир ки, бүтүн сөзлəр Танрынын ҝөндəрдији 32 мүгəддəс сөздəн- кəлмəдəн, ишарəдəн төрəмишдир. Дахи шаир – фылософ ишарəнин мəхз сөзүн ишарəси – сөзиүн – кəламын шəкли олдуғуну сөјлəјирди. Дүнјанын бө- јүк алимлəри: Хумболт вə Сөссүр јазырлар ки, сөз – дил ишарəлəр системидир. Бу систем гəдим түркүн јарадылыш идејасында бир гəдəр фəргли шəкилдə əксини тапмышдыр. Ҝəмигаја – Гобустан, Минҝəчевир вə Бајкал абидəлəри дилчи- ликдə ишарəлəр нəзəријјəсинин əсасында дајанан график формалары мүхтəлиф тəсвирлəрдə јашадараг бу ҝүнүмүзə чатдырмышдыр.
«Гаимү даим үзүндүр сəмрəди,
Хəм китабдыр cəмалын əбcəди»
Јəни: Сəнин үзүн ағ кағыза јазылмыш əбəди ишарəнин ҝөзəл бəһрəси, хəм дə бүтүн һəрфлəрин cəминдəн јаранмыш китабдыр. Бурада сөхбəт үмумијјəт- лə китабдан, – əн əзəли китабдан ҝедир.
«Гашү кирпик једди олду сач илə,
Хəг китабы ушбу бабдан ачыла.»
Јəни: Сəнин гашын, киприклəрин вə сачларын јарадылышын, 4 үнсүрүн рəм- зи тəк једди олду вə Һаггын-Танрынын китабы бу фəсилдəн ачылсын – охунсун ҝəрəк. Бурада мүгəддəс китабымыз Гуранла јанашы, јенə дə Танрынын даһа узаг заманларда ҝөндəрдији китаба ишарə олунур.
«Сурəтин мүshəфдир, еј чуби хүрам,
Кирпиҝин, гашынла зүлфундүр кəлам».
Јəни: Сəнин cамалын-сурəтин Китабдыр, еј Туба бојлу, еј сəрв бојлу; киприҝин гашын вə зүлфүн-сачын бу Китабы тамамламышдыр. Јенə дə Нəсими нə заманса јарадылмыш ешг китабындан сөз ачыр.
«Əбcəд илə мим əлиф бадыр үзүн»
Јəни: рəгəмлə сајыланда, сəнин үзүн бүтөв əлифбадыр, јəни јенə дə 32 һəрфли Китабдыр.
32 – бүтүн ишарəлəрин вə бүтүн сөзлəрин cəми кими верилир Нəсимидə. Дахи шаир башга сајларын cəминдə дə 32 сајыны ашкарлајыр:
«Дөрд ҝəрəк, дөрд-дөрд ҝəрəк, бир дөрд ҝəрəк,
Једдиси хəтт истива, үч дөрд ҝəрəк».
Јəни: 4 үнсүр 32 сајында да тамамланыр: 4 ҝəрəк – 4 үнсүрүн сајы ҝəрəкдир: 4×4=16 ҝəрəк вə даһа бир 4 ҝəрəкдир; Нəсими бурада мисранын əввəлиндəки 4-лə сонундакы «бир дөрдү» дə 4×4=16 кими дүшүнмəји нəзəр- дə тутур. Јəни 16-нын 2 cəми јенə дə 32-дир.
Једдиси хəтт истива үч дөрд ҝəрəк.
Јəни: 7 дүз хəтт таразлананда 14 ҝеcəлик бүтөв Ај олур, јəни үстүндə даһа «үч 4 ҝəрəкдир», ики 4 таразланмыш, бүтөв Аја чеврилмиш вə 14 сајыны 2 дəфə тəкрар едир: 14+14=28; јердə даһа бир 4 галыр ки, бу да 4 үнсүрүн өз сајыдыр. Ајын һəр 7 ҝүнү 4 үнсүрүн биринə бəрабəр олур. Белə дə 7 дəфə 4=28; јердə галан 3-ҹү 4-28-ə əлавə олунур вə нəтиcəдə јенə дə 32 алыныр.
Бу, əсл ријазијјат мəсəлəсидир ки, бирбаш Танрычылыгдан ҝəлир вə бу əн мүрəккəб мəсəлəнин јарадыcысы, кəшф едəни, мүəллифы дахи Нəсимидир. Бу мəсəлə бу ҝүнə гəдəр кимсə тəрəфындəн хəлл едилмəмишдир. Бу cүр мəсəлəлəри хеч бу ҝүн дə, Таннчылығын идеја əсасланны билмəдəн, хеч ким хəлл едə билмəз.
«32 ламəмат илла һəјат»
Јəни: Һəјатын Илахинин өз хикмəтијлə вердији 32-дəн башга əламəти јохдур.
Материалистлəр дејирлəр: «Һəр шејин јарадыcысы варса, јараданын да јарадыcысы олмалыдыр. Онларын өзлəринин башга бир фикри буну рəдд едир: «Каинат əзəлдəн мөвcуддур, ону хеч ким јаратмамышдыр». Танрычылыгда бу фикир белə ачыгланыр: «Танры əзəлдəн мөвcуддур. Ону хеч ким јаратмамышдыр, һəр шеји – бүтүн ганунлары о өзү јаратмышдыр.»
Ај ын 28 ҝүн, «дөлə чағырыш»ын да 28 ҝүн олмасы Танрынын өз сирри – өз ганунудур. Ҝəмигаја-Гобустан инсаны бу ганундан баш ч ыхарма- ға чалышыб. Нијə мəхз 28 ҝүн? Һəјат, доғум, артым мəхз бу кодлара:
4, 7,28,32 кодларына бағлыдыр. Н əсими бу кодлары мəхз код – шифрə кими тəрəннүм едир. Бу кодлар ҝəмигаја – Гобустан – Минҝəчевир вə Бајкалда да мүхтəлиф формаларда əкс олунмушдур.
Физиклəрин белə бир фикри вар: 27-ҹи өлчүдəн о јана ҝетмəк мүмкүн дејил. Каинатда исə өлчүлəр сајсыз гəдəр чохдур. Демəли, елм 28-ҹи өлчү- нүн гапысында дајаныб. 28-ҹи өлчү илə 28 ҝүнүн əлагəси вармы? Мүбахисə етмирик.
«Једди јердə отузикидир үзүн,
Ијирми сəккиз ҝөстəрəр ики ҝөзүн.
Гамəтин сəксəн сəккиз едəр бəјан,
Јетмиш ики билдирəр нитги сөзүн» (1.593),
Бу рубаидə 1-ҹи мисра: отуз ики ишарəнин – һəрфин, сөзүн cəминин – 7 планетдə олмасы кими бир мүбалиғəдир, јəни сəн о дəрəcəдə ҝөзəлсəн ки, ҝөзəллијин 7 планетə хакимдир. 2-ҹи мисра: Сəнин ики ҝөзүн 28-и – хəја- тын өзүлүнү, əсасыны ҝөстəрир. Јəни ки, сəнин ҝөзлəрин һəјатын өзүдүр, онлар мəнə һəјат верир.
Нəсими ҝөзəлин үзүндə 2 он дөрд ҝеcəлик Ај ҝөрүр.
«Ҝəр дилəрсəн халиги етмəк əјан,
Һəрфи сөзсүз неcə ејлəрсəн бəјан.
Һəрфдəн өзҝə халигə јохдур нишан.»
Јəни: Танры дүнјаны ишарəлəрлə – һəрфлəрлə гуруб; һəр ишарəнин – һəрфин архасында исə сөз дајаныр, Танры јаратдығына – инсана бундан кəнар əламəт арамаг əбəсдир вə һəрфдəн өзҝə Халигə – Аллаха нишан – əламəт тапмаг мүмкүн олмадығыны бəјан едир.
«Еј бојун хəгдəн 32 нишан». Бундан əввəлки рүбаисиндə Нəсими ҝөзəлин үзүнү хəгдəн 32 нишан адландырмышды; инди онун бојуна «32 ни- шан» гијмəтини верир; бунунла да əввəлки фикри даһа да ҝенишлəндирир.
Орхон – Јенисеј абидəлəриндə инсанын боју 32 нишандан – ишарəдəн ибарəт нəзəрдə тутулур. Һəр икисиндə 32: тамамланмыш китабдыр. Ј əни, хəм Ҝəмигаја- Гобустан вə Орхон-Јенисеј абидəлəриндə, хəм дə Нəсимидə инсан, өлчүлəрин cəми илə – Китабдыр. Китаб: сөзүн вə ишарəнин cəминдəн ибарəт битмиш, битирилмиш, хеч бир шəрхə, дүзəлишə ехтијаcы олмајан, тоху- нулмаз, мүгəддəс бүтөвлүкдүр. О бүтөвлүкдə Танры бир даһа өз јаратдыг- ларына əјан олур. (Битик-битак: Китаб. Бурада сəслəрин јердəјишмəси хејрəт ојадыр!)
Нəхајəт, Нəсими севдији ҝөзəлə дејир ки, «Еј, китабындан үзүн ҝүл бир вəрəг». Мисрада сөхбəт үмуми һалда китабдан ҝедир. О китаб ки, инсанын үзүнү əкс етдирир; Танры инсанын үзүнү О Китаба, О Китабы инсанын үзүнə охшар јаратмышдыр. О Китаб Гобустанда əлифба дашында (29-cу дашда) инсан сурəтлəринин, о сырадан ишыг илахəси – ҝөзəл сурəтинин, Ана вə ушаг, ҝəнc вə мүдрик аталар вə «мүдрик хејван» сурəтлəринин, нəхајəт, Ҝəмигаја-Го- бустан əлифбасынын бүтүн чохшəкилли 32 һəрфинин əхатəсиндə, даш лөвхəнин ортасында, диггəт мəркəзиндə ҝөрүнүр.
Нəсими дејир ки, Сəн Танрынын јаратдығы Китабсан вə сəнин о ҝүл үзүн мүгəддəс Китабдан, Сəн – Китабдан бир ҝүл вəрəгдир.
Нəсиминин шерлəриндəн белə нəтиcə алыныр ки, Танрычылыгда елмлə дин бир јердə дүшүнүлмүшдүр вə сонралар дини елмдəн ајырмаға ҝөстəрилəн ҹəһдлəр фикир ајрылыгларына, бəзəн анлашылмазлыға ҝəтириб чыхартмышдыр. Елмлə динин ејни мəнбəдəн: Танрыдан – Аллаһдан ҝəлəн ваһид идеја олдуғуну мүгəддəс китаблар: Зəбур, Төврат, Инcил вə Гуран там сүбута јетирир.
Ҝəмигаја-Гобустан мəдəнијјəти: Əлифбасы вə инcəсəнəти Азəрбајcан халгынын вə бүтүн бəшəријјəтин мисилсиз наилијјəтидир. Бəшəријјəтин јолу Танрычылыгдан, јəни гəдимдə олдуғу кими, елмлə динин бирлијиндəн вə бу бирлијин мүасир дүнјада һəјата кечирилмəсиндəн ибарəтдир.
