Тур Һеjердал оғлу Тур Һеjердал илə мүсаһибə
“Гәдим викингин скелетинин вә индики азәрбаjҹанлыларын ДНТ-синин анализи бу халгларын гоһумлуг әлагәләринин олдуғуну сүбут етди”
Азәрбаjҹанда Осло Университети (Норвеч) илә бирликдә Азәрбаjҹан алимләри тәрәфиндән тәшкил олунмуш вә мәшһур сәjjаһын Азәрбаjҹана илк сәфәринин 30-иллиjинә, Азәрбаjҹанын мүстәгиллиjинин 20-иллиjинә вә Осло Университетинин 200-иллиjинә һәср олунмуш “Тур Һеjердал вә Азәрбаjҹан” мөвзусунда 4-ҝүнлүк елми-практики конфранс кечирилир.
Геjд едәк ки, Тур Һеjердал дүнjа тарихинә jалныз ҹәсур дәниз сәjjаһы, алим вә океанограф кими деjил, һәм дә бир сыра китабларын вә ҹәсарәтли идеjаларын мүәллифи кими дахил олмушдур. Хүсусән, онун тәшәббүсү илә гәдимдә викингләрин Норвечә Гафгаздан вә Азәрбаjҹандан көчдүjүнү хәбәр верән гәдим Скандинавиjа сагаларынын вә орта әср мәнбәләринин доғрулуғуну сүбут етмәк мәгсәдилә тәдгигатлар башладылмышдыр. Бу мәгсәдлә Тур Һеjердал дөрд дәфә Азәрбаjҹанда олмуш (1981—2000-ҹи илләр) вә бу нәзәриjjәни тәсдиг едән мараглы фактларын үстүнү ачмаға мүвәффәг олмушдур.
Бакыjа ҝәлмиш Норвеч нүмаjәндә һеjәтинин тәркибиндә Тур Һеjердалын оғлу — онун адашы кичик Тур Һеjердал да вардыр вә 1неwс.аз онунла Скандинавиjа вә Азәрбаjҹанын гәдим әлагәләри вә диҝәр мәсәләләрлә бағлы чох мараглы мүсаһибә апармышдыр.
— Дәфәләрлә Азәрбаjҹанда олмуш вә өз тәдгигатларынын бир һиссәсини өлкәмизә һәср етмиш атаныз Тур Һеjердалын һәjат вә фәалиjәтинә һәср олунмуш беjнәлхалг тәдбирдә — Азәрбаjҹанда оларкән һансы һиссләри кечирирсиниз?
- Азәрбаjҹанда атама гаршы дәрин һөрмәт вә онун елми фәалиjjәтинә ҹанлы мараг мәни чох һеjрәтләндирди вә севиндирди. Атам чәтин характерә малик вә мүрәккәб дахили дүнjасы олан инсан олмушдур. Өз фәалиjjәтиндә о, елмдә мөвҹуд олан jанлыш фикирләрин тәдгигинә даһа чох диггәт jетирмиш вә бу проблемләрин һәлли үчүн мүхтәлиф jени вариантлар тәклиф етмишдир.
О, мәсәләнин маһиjjәтиндә башгаларынын ҝөрә билмәдиjи вә jа диггәт jетирмәдиjи мәгамлары ҝөрүрдү.
Мәсәлән, Бакыдакы тәдбирләрдә вә елми конфрансларда чыхыш едән алимләрин фикирләринин нә гәдәр мүхтәлиф олдуғуну сиз дә ҝөрә биләрсиниз, Һеjердал тәрәфиндән бир заманлар деjилмиш, скандинавиjа халгларынын, викингләрин Азәрбаjҹанла сых бағлылығы һаггында фикирләрлә бағлы гызғын мүзакирәләр ҝедир. Дүшүнүрәм ки, бу мүзакирәләр jени башлаjыб вә һәлә давам едәҹәк вә әҝәр бу мөвзу илә мүхтәлиф саһәләр үзрә алимләр ҹидди-ҹәһдлә мәшғул олурларса, демәк, викингләрин Азәрбаjҹандан Норвечә көчмәси мөвзусу актуалдыр вә тарих елминдә өз jери вардыр.
— Сәһв етмирәмсә, викингләрин көчү Тур Һеjердалын гәдим миграсиjаларла бағлы галдырдығы биринҹи мөвзу олмаjыб вә һәр шеj чох-чох әввәл башлаjыб?
— Хатырладым ки, атам океанограф кими фәалиjjәтә башламышдыр. Белә ки, о, Сакит океан адаларында тәдгигатлар апармыш, Асиjадан вә Ҹәнуби Америкадан инсанларын һәмин jерләрә миграсиjасы просесләрини өjрәнмишдир. О заманлар Полинезиjа адаларына инсанларын һарадан ҝәлмәси илә бағлы ҝениш мүбаһисәләр ҝедирди, чүнки бир чох алимләр инсанларын ора jалныз Асиjадан ҝәлдиjини иддиа етсәләр дә, Һеjердал бура Ҹәнуби Америкадан да инсанларын ҝәлдиjини сүбут едирди.
Атам фактлар вә тәдгигатлар әсасында сүбут едә билди ки, Полинезиjа адаларына миграсиjа просесләри һәм Асиjадан, һәм дә Ҹәнуби Америкадан олмушдур. Һеjердал вә онун командасынын өзләринин дүзәлтдиjи гәдим “Кон-Тики” ҝәмисиндә бу маршрут үзрә сәjаһәти бу еһтималы там тәсдиг етди, лакин бу миграсиjа jоллары илә бағлы шүбһәләр jенә дә елмдә галмагдадыр.
— Белә бир тәәссүрат jараныр ки, атаныз һәр заман мүбаһисәли елми нәзәриjjәләрин мәркәзиндә олмуш вә көһнәлмиш стереотипләри тәкзиб етмәjә чалышмышдыр…
— Тамамилә доғрудур, бу, мәһз белә олуб, үстәлик Һеjердал әксәр һалларда һаглы чыхмышдыр. Мәсәлән, онун өлүмүндән сонра Осло Университетинин тибби ҝенетика үзрә профессору Полинезиjа адаларынын вә Ҹәнуби Американын сакинләриндән ҝөтүрүлмүш ДНТ нүмунәләрини тәдгиг етмишдир. Нәтиҹәдә ДНТ анализләри вә бармаг изләринин тәһлили әсасында сүбут олунмушдур ки, Полинезиjалыларын бир гисми, хүсусән Полинезиjанын шәрг адаларында jашаjанлар, һәгигәтән дә ораjа Ҹәнуби Америкадан ҝәлмишләр.
— Бу һалда, нә үчүн ДНТ анализи үсулу илә скандинавиjа халгларынын, хүсусән норвечлиләрин азәрбаjҹанлыларла гоһумлуғу илә бағлы чохиллик мүбаһисәjә сон гоjулмасын вә викингләрин Скандинавиjаjа Азәрбаjҹандан көчмәсинин мүмкүнлүjү илә бағлы мөвзуjа нөгтә гоjулмасын?
— Бу, артыг едилиб! Викингләрин гәдим дөjүш ҝәмиси олан “Драккар”ын jанындакы дәфн jерләриндән бириндә тапылмыш викингин скелетиндән ДНТ нүмунәләри ҝөтүрүлмүшдүр. Сонра һәмин нүмунәләр Гафгаз халгларынын вә азәрбаjҹанлыларын ДНТ-си илә мүгаисә олунмуш вә һәгигәтән дә һәмин викингин онларла гоһумлуг әлагәсинин олдуғу елми сүбут олунмушдур. Авропанын гәдим хәритәсинә бахсаныз, ҝөрәрсиниз ки, гәдимдә Шимали Авропа бузлар вә донмуш торпагла өртүлмүшдү. Бузлагларын әримәси просеси башлаjандан сонра инсанлар шимала доғру һәрәкәт етмәjә башламышлар вә онларын миграсиjа маршрутуна диггәт етсәк, ҝөрәрик ки, онлар бурдан — Гафгаздан вә Азәрбаjҹандан һәрәкәтә башламышлар. Ахы онлар шимала башга һеч jердән көчә билмәздиләр, чүнки әтрафда — сағда вә солда — һәр шеj бузларла өртүлмүшдү.
Бу, елмдә гәбул олунмуш фактдыр. Билирсинизми, мән АБШ-а ҝетмәк үчүн виза аларкән долдурдуғум анкетдә ирги мәнсубиjjәт һаггында суал вар иди вә вариантлар арасында “Ҹауҹасиан раҹе” (гафгаз ирги) дә ҝөстәрилмишди вә мән өз иргим олараг мәһз һәмин варианты геjд етдим. Јәни jалныз дүнjа елми деjил, һәм дә беjнәлхалг тәҹрүбә истинад едир вә гәбул едир ки, гафгазлылар аjрыҹа иргдир вә авропалыларын әҹдадыдыр.
— Биздә АБШ-а сәфәр етмәк үчүн виза алмалы оланлар бу фактла тез-тез гаршылашыр вә тәәҹҹүб едирләр. Јәни, дүнjа елми авропалыларын әҹдадынын гафгазлылар олмасы фактыны гәбул едир, бундан башга, артыг геjд етдиjиниз кими, гәдим викингләрин вә гафгазлыларын ДНТ-синин jахын вахтларда апарылмыш анализинин нәтиҹәләри буну бир даһа тәсдиг етмишдир.
— Бәли, бу артыг ашкар вә гәбул олунмуш фактдлр …
— Тур Һеjердал викингләрин Азәрбаjҹандан Скандинавиjаjа көчмәси факты һаггында данышаркән Скандинавиjа сагаларына, еләҹә дә ХЫЫЫ әсрин мәшһур Исландиjа тарихчиси Снорре Стурлуссонун мәтнләринә истинад етмишдир. 1220—1240-ҹи ил тарихли мәтндә Стурлуссон, белә ҝөрүнүр ки, һазырда итирилмиш мәнбәләрә истинад едәрәк, ики миндән артыг ил бундан әввәл баш вермиш һадисәләр һаггында данышыр. Мәтнә инансаг, Исанын дүнjаjа ҝәлмәсиндән ики нәсил әввәл Гафгазда Огден адлы крал jашамыш вә Азәр өлкәсиндә ас адланан инсанлара һөкмдарлыг етмишдир. Һеjердал һәмчинин Один адланан Огденин Скандинавиjанын бүтпәрәстлик пантеонунун баш аллаһы олмасына истинад едәрәк, викингләрин хүсусән Азәрбаjҹандан көчмәсини вә дини көкләрин вә инанҹларын мүәjjән үмумилиjи фактыны сүбут едән башга бир чох фактын үстүнү ачмышдыр.
— Бәли, мәһз һамыjа мәлум олан, лакин диҝәрләринин ҝөрмәдиjи бу фактлар вә мәнбәләр викингләрин бурадан көчмәси илә бағлы археоложи вә диҝәр сүбутлары ахтарыб тапмаг үчүн Һеjердалы руһландырмышдыр.
— Һәмчинин Снорре Стурлуссонун мәтниндә геjд олунур ки, Рома леҝионлары Азәр өлкәсинә ҝәлдикдә, Огден онлара мүгавимәт ҝөстәрә билмәмиш вә русларын торпаглары васитәсилә шимала ҝетмишдир. Бүтүн бу фактлрар, мәнбәләр, археоложи тапынтылар вә ДНТ анализләринин нәтиҹәләри сиздә һансы фикирләри доғурур?
— Дүшүнүрәм ки, әҝәр мүхтәлиф елм саһәләринин мүтәхәссисләри, алимләри бу гәдәр илләр әрзиндә бу мөвзу илә марагланыр вә онунла бағлы фактлар топлаjырларса, истәнилән садә адам онларла таныш олараг, ади мәнтигә вә сағлам дүшүнҹәjә әсасланараг баша дүшәр ки, викингләрин Азәрбаjҹандан вә Гафгаздан көчмәси факты мөвҹуд олмушдур. Алимләр онилликләр әрзиндә бу мөвзуну тәдгиг едирләрсә, Азәрбаjҹанда бир нечә ҝүн давам едән елми конфрансда топлашырларса, демәк, онларын бу мөвзу илә бағлы һәлә дә деjиләси вә ҝөстәриләси нәjисә вардыр.
— Елә исә, нә үчүн бәзи елми даирәләр вә өлкәләр викингләрин Гафгаздан вә Азәрбаjҹандан ҝәлмәси фактыны гәбул етмир вә буна гаршы чыхырлар?
— Мәсәлә ондадыр ки, һәр алим өз дар чеврәсиндә мүтәхәсисдир, онун өз елми кафедрасы, тәләбәләри, имиҹи вә елми дәрәҹәләри вардыр. Одур ки, белә мүтәхәссисин jаратдығы кичик елми дүнjаjа, онун авторитетинә вә газанҹына нә исә зидд оларса, о, онун идиллиjасыны дағыда биләҹәк истәнилән идеjа вә фактлара гаршы чыхыш етмәjә башлаjыр. Һәр мүтәхәссис, алим өз тәдгигат саһәсинин дәринлиjинә далыр, нәтиҹәдә орада дәрин бир гуjу газыр вә артыг һәмин гуjудан башга һеч нә ҝөрмүр. Вә бу заман кәнардан геjри-стандарт дүшүнән инсан ҝәлир вә о, һәр шеjә онларын “гуjусундан” jох, jухарыдан бахыр вә диҝәрләринин топладығы фактлары бир үмуми консепсиjада топлаjыр.
— Јәни, мәнфәәтпәрәстлик вә авторитетини итирмәк горхусу бәзи алимләри вә елми даирәләри онлара мәнфәәт ҝәтирә билмәjән вә jа онларын мәнфәәти үчүн тәһлүкә доғуран һәр шеjи инкар етмәjә мәҹбур едир?
— Бирмәналы шәкилдә! Тамамилә доғрудур! Онлар өз карjерасы, авторитети, мәнфәәти үчүн тәһлүкә ҝөрүр вә буна ҝөрә дә онларын тәдгигатларына зиддиjjәт тәшкил едән һәр шеjә гаршы чыхыш едирләр.
— Сизин фикринизҹә, викингләрин Азәрбаjҹандан миграсиjасы илә бағлы тәдгигатлар, Гобустанда викингләрин ҝәмиләрини тәсвир едән петроглифләрин тапылмасы, еләҹә дә, хүсусән, һал-һазырда Бакыда кечирилән, һәмин мөвзуjа һәср олунмуш вә мүхтәлиф өлкәләрин алимләрини топламыш тәдбирләр дүнjа тарих елминә һансы фаjданы вә төһфәни верә биләр?
— Биринҹиси, Бакыда топлашмыш Норвечин вә Азәрбаjҹанын елми даирәләри фикирләрин, фактларын вә тапынтыларын мүбадиләси үзрә мүһүм иш ҝөрүрләр ки, бу да онларын бүтүн бунлары ваһид бир шәклә салмаға ҹәһд етмәсинә имкан верәҹәк. Икинҹиси, һәтта елми бир кәнара гоjсаг: биз өзүмүзә дост тапырыг, бир-биримизлә биликләримизи, гиjмәтсиз тәҹрүбәмизи бөлүшүрүк вә бүтүн бунлар үмуми ишимизә вә тәдгигатларымыза бөjүк фаjда верир.
— Геjд етмәк истәрдим ки, гәдим заманларда Азәрбаjҹанда jашамыш муглар (маглар) таjфасы – Муған дүзүнүн ады да һәмин таjфа илә бағлыдыр – еләҹә дә онларын инди муғам адланан руһани мусигиси, инанҹлары, адәтләри, аjинләри бир чох гәдим сивилизасиjаларын вә халгларын формалашмасында өз изини гоjмушдур. Гәдим империjалары jаратмыш вә азәрбаjҹанлыларын әҹдады олан маглар вә мидиjалылар дини билик вә елмләрә jиjәләндикләри үчүн һәр заман баш кешиш-шаман рүтбәсини дашымышлар. Авропа салнамәләриндән вә Исландиjа сагаларындан аjдын олур ки, викингләри Скандинавиjаjа көчүрмүш крал Один дә баш шаман олмушдур ки, бу да онун Азәрбаjҹанла әлагәсини бир даһа тәсдиг едир…
— Чох мараглы фактлардыр, заманында бу фактларын атамда олмасыны истәрдим, тәәссүф ки, атам артыг дүнjасыны дәjишиб. Лакин ҝәнҹ мүтәхәссисләр, о ҹүмләдән бурада, Бакыда топлашмыш Норвеч вә Азәрбаjҹан алимләри бу фактлары тәдгиг едә вә мүгаjисәләр апара биләрләр.
— Гәдим сагаларда салнамәчи Снорре Азәр өлкәсинин адыны билаваситә чәкир вә викингләрин илк кралы Одинин (Огден) өз халгыны Азәр өлкәсиндән чыхардығыны бирбаша геjд едир. Один өзү “аллаһларын соjундан” олмуш вә бир инсан кими, шаман олмуш, онун сеһр биликләри вә тәҹрүбәси исә әтрафдакыларда һөрмәт оjатмышдыр. Сагаларда викингләрин илкин атәшпәрәстлиjи һаггында да чох мараглы факт вардыр. Снорренин сөзләринә ҝөрә, мәһз Один ону ҝәтирмиш вә jаjмышдыр. О, сағалмаз хәстәлиjә тутуланда бәдәнинин тонгалда jандырылмасыны вәсиjjәт етмишди вә Азәр өлкәсиндән ҝәлмиш бу ҹүр басдырылма формасы христианлығын гәбул едилмәсиндән әввәл һәлә чох jүзиллик әрзиндә Норвечлиләр арасында мөвҹуд олмушдур …
— Тамамилә доғрудур, атам гәдим сагалардакы бу мә`лумата истинад етмишдир. Јени фактлара, о ҹүмләдән сизин садаладығыныз фактлара ҝәлинҹә исә, әминәм ки, онлар мүтәхәссисләрин диггәтиндән кәнарда галмаjаҹаг вә, үмид едирәм ки, алимләр өз фәалиjjәтләриндә бу фактлардан истифадә едәҹәкләр. Мәнә ҝәлинҹә исә, мән атамла ҝөрүшәр-ҝөрүшмәз бу фактлары она чатдыра биләҹәjәм (ҝүлүр) вә атамын бу барәдә фикирләрини бурадакы мүтәхәссисләрә чатдырмаг үчүн бу дүнjа илә әлагә сахламаға чалыышаҹағам.
Ризван Һүсеjнов
һттп://www.1неwс.аз/мобиле/интервиеw/20111031112936882.һтмл 31.10.2011 11:32
Редактордан:
ӨЗҮМҮЗҮ ТАНЫЈАГ!!!
КӘНАРДАКЫЛАР БИЗИ ҜӨРҮН НЕҸӘ ҜӨЗӘЛ ТАНЫЈЫРЛАР!!!
Тур Хеjердал(ата) Азәрбаjҹана сон дәфә 2000-ҹи илдә ҝәләндә һәлә Ҝәмигаjа илә әлагәли тәдгигатлар башланмамышды.
“АгРа” ЕИДИБ адындан Ризван Һүсеjнова вә һттп://www.1неwс.аз өврагынын рәһбәрлиjинә бу-сәвиjjәли мүсаһибә үчүн ТӘШӘККҮРЛӘР КИ, Тәшәккүрләр!!!
Бөлүм: Елм тарих
Шәкил: һттп://www.1неwс.аз
