Тәндир, бүтөвдүр, дәjишмәздир
Дүнjа туфанындан сонракы мәрһәләләрдә, туфандан хилас олмуш о инсанлар, Ур әразисиндә, Азәрбаjҹан әразисиндә, Ағрыдағ, Ҝәми Гаjа әтрафында, бир даһа, jенидән jашаjыш jерләрини бәрпа етмәjә башладылар!
Јер үзүндә һәjат давам етмәjә, Су тәдриҹән чәкилмәjә, Әрази бәрпа едилмәjә башлады!
Туфандан хилас олмуш, Хилас етмиш Һз. Нуһ Бабамыз, сағ галмыш о дөвр инсанлары бир jерә топлады, сағ галан әһали чох иди!
Белә бир гәрар гәбул етди Нуһ бабамыз, туфана гәдәр, Һача дағ, Ҝәми Гаjа дағлыг әразидә, мағараларда jығылыб сахланылан азугә, дәнли биткиләрин тохумлары о мағаралардан ахтарылсын, бир jерә топланылсын!
О дөвр инсанлар, һәмишә, мағараларда һәр тәдарүк дөврүндән сонра, бүтүн әһалинин гидаланмасы вә jени jаз мөвсүмүндә, әкин ишләринин апарылмасы үчүн, дәнли биткиләр тохумлары горунуб сахланылырды!
О мағаралары, о дөвр инсанлар әзиз, мүгәддәс, хиласкарлыг кими гәбул едирдиләр! Бу сәбәбдән, мағаралар хиласкар, хилас едәр кими, характеризә олунарды!
Мағаралардан хеjли дәнли битки тохумлары тапылды, һәjат даһа да, ширин олду!
Бәрпа едилмәjә башлаjан jашаjыш саһәләри илә jанашы, тәндирләр бәрпа едилирди!
Тәндир — һәндәси гурулуш формалы олмагла jанашы, мә’на гурулушу иди, о тәндирләр Ҝүнәш, исти символикасы олмагла jанашы, дәjишмәз, сабит исти jаjан анлаjышыны, дашыjырды!
Тәндир дүзәлдилмәсинә мүтләг олараг ҝилдән истифадә едилирди! Символик олараг, кечи түкүндән (га — зил) аз мигдарда jоғурулан ҝилә әлавә едилирди.
Бу кечи символу, Га (Ишыг), jердә һәjатын Гоч бүрҹүндән башламасы Ишыг, исти мә`насыны дашыjырды!
Тәндир үчүн jоғурулан ҝилә, мүтләг (нисбәт һесабы илә), Дуз дағындан ҝәтирилән, дуз мигдары әлавә едилирди!
Дуз үмуми һалда, температур һәдләрини бәрабәр бөлдүjүндән, тәндир үчүн истифадәдә, тәндир дахилиндә, температур һәддинин бәрабәр бөлүнмәсинә сабитлиjи, башга көмәкчи васитә тәләб олунмадан һәjата кечирмәк мә’насы дашыjырды!
Тәндирә (тәндирин даирәви гурулушу Ҝүнәш анламыны дашыjырды) jапылаҹаг лаваш, сәһәр вахты башланыларды, онун башланма вахты, Ҝүнәшин Шәрглә, Ҹәнуб арасында тән бөлән нөгтәсиндә (индики вахтла саат 11), башланыларды.
Тәндирә лаваш jапан ханымын үзү, Ҝүнәшә доғру оларды, әҝәр лаваш jапма мүддәти узансаjды Ҝүнәш зенит нөгтәсинә чатанда, лаваш jапан ханым, тәндир даирәси әтрафында jерини дәjишиб, Зенит нөгтәси сәмтини тутарды. Мә’на о оларды ки, тәндир даирәси, Ҝүнәшин олдуғу нөгтә илә, тән бөлән олсун!
Чөрәк мүгәддәс саjылырды она ҝөрә ки, исти, Ишыгла һасилә ҝәләр, бир мә’насы да, о иди ки, онун тәркибиндә дуз, температур бәрабәрликләрини бөләндир!(бүтүн биширилән гидалар тәркибинә дад мигдарында әлавә едилән дуз, о гиданын температур һәдләрини бәрабәрликдә бөлүб низамда сахламаға хидмәт едәндир).
Чүнки чөрәк, һеч вахт сабитлиjини дәjишмәз, гыш вахты гидалананда вүҹуду үшүтмәз, jаj вахты вүҹудда истилик һәддини артырмаз!
Сабит олар, бәрабәрлиjи тәндир кими, тән бәрабәрлиjә бөләр!
Мүһүм мәсәләләрдән бири дә, «мағара инсанлары»-адыдыр!
Тарихи кечидләрдә, тарихчиләр тәрәфиндән бу бир термин кими ортаjа атылды.
Бурада мәгсәд, илк инсаны бир вәһши, адамjеjән кими характеризә едибләр.
Амма һәгигәти тәһриф етмәjә башга бир үслуб дүшүнә билмәдиләр.
Мағаралары чох диггәтли, чох тәмиз, сәһманлы сахланыларды.
Мараглы ҹәһәт ондадыр ки, бүтүн сәмави китабларда бүтүн Пеjғәмбәрләр вәһjләри мағарада алдыглары геjд олундуғу, jә’ни ки, о вәһjләр тәмиз, пак, сәһманлы,сәлис, ардыҹыллығы позулмаjан анламы дашыjыб!
Чүнки, “Ма-га-ра”-Јарадыҹы, Ағ Ишыг, Али, Уҹа Ишыг анламы дашыjыҹысы олдуғундан мағаралар Дағ силсиләләриндә чох jүксәкдә jерләшдиjиндән, Илаһи Мәтнләр Уҹадан, Паклыгдан Бәjандыр-анламы дашыjарды.
Ваһид Рзаjев
