Ушаг әдаләти
Мән Ҹавидин баҹысы Үмми Сәлимә ханымын гызлары илә йахын рәфигә идим. Һәфтәдә бир-ики дәфә йа мән онлара, йа да онлар бизә ҝәләрдиләр.
Сөһбәт заманы бәзән Үмми Сәлимә ханым Ҹавидин ушаглығындан мараглы әһвалатлар данышарды. Мән сонралар Ҹавид һаггында ондан ешитдийим хатирәләри ҝөтүр-гой едәр вә һәмишә ушаг характерилә бөйүк характери арасында аз да олса бир йахынлыг, бир доғмалыг ҝөрәрдим.
Үмми Сәлимә ханым о вахтлар мәнә белә бир әһвалат данышмышды: — Ҹавид ушаглыг илләриндә чох надинҹ олуб. О, мәктәбә ҝедәркән гонум-гоншу арвадлары дейәрди ки, гулағымыз һеч олмаса бир-ики саат динҹ галар, ушагларымыз раһат олар.
Бу гарайаныз, арыг, надинҹ ушағын чох гәрибә үрәйи варды. Мәһәлләнин бүтүн ушаглары она бөйүк кими бахырдылар, һөрмәт едирдиләр. Елә бил о, ушагларын башчысы иди. Шикайәтләрини ҝәлиб она сөйләрдиләр. Әҝәр бири о бирини инҹитсәйди, инҹидилән Ҹавидин йанына ҝәләр, ондан имдад диләрди. Ҹавид һеч ҹүр разы олмазды ки, ушаглар бир-бирини инҹитсин. О, һәтта һейванларын, гушларын, ағаҹларын белә гайғысына галарды. Гушлара дән, һейванлара йем, ағаҹлара су верәрди.
Мәһәлләләриндә бир ушаг вар иди ки, һәмишә баһарда гушларын йувасыны учурар, йувадан әтҹәбалалары ҝөтүрәр вә йувайа гоймазды. Итләри ағаҹла вуруб шикәст едәр, тойуг-ҹүҹәнин гычыны сындырарды. Бир сөзлә, чох зийанәвәр ушагды.
Ҹавид бу зийанәвәр ушағы даим изләр, һәр бир пис һәрәкәтинә ҝөрә ону ҹәзаландырарды. Она дейәрди ки, бу әтҹәбалаларын да ата-анасы вар, онлары баласыз гойурсан, гушлары өлдүрүрсән, ахы онлары йувада ҝөзләйирләр, ай инсафсыз, сән нә вахт бир инсафа ҝәләҹәксән?! Бир ҝөр сәни өлдүрсәләр, атан-анан нә чәкәр?.. Ата-ананы өлдүрсәләр сән йетим галарсан. Јетим галмаг исә өлмәк демәкдир. Ҹавид бу ушагла һеч йола ҝетмәзди. Ушаглар бөйүдүкҹә онларын арасында да зидиййәт дә бөйүйүрдү.
Ҹавидҝилин еви чайын кәнарында иди. О, елә ушаглыгда бош вахтларыны чайын кәнарында кечирәрди. Ушагларла ойнар, исти һаваларда чайда чимәрди.
Баһарын илк айларында бу дағ чайы бирдән-бирә ҹошар, дәли чайа чевриләрди. Бу чайдан сел ахарды. Бир ҝүн баһарын әввәлләриндә ушаглар чай саһилиндә ойнайырдылар.
Бирдән Ҹавидин йанындакы ушаг дәһшәтәлә чығырды: -Ай аман!… Сел апарды…
Ҹавид бир ҝөз гырпымында өзүнү чайа атыр, чох чәтинликлә ушағы селин ағзындан алыб саһилә чыхарыр.
Ушагларын һәр икиси бәрк йорулмушдулар. Аз гала йарымҹан олмушдулар. Чайда боғулан ушаг, гушларын, һейванларын, ағаҹларын гәними олан ушаг иди.
Бүтүн ушаглар онларын башына йығышмышдылар. Бири өз чөрәйиндән, бири байрам йемишиндән онлара пай верир, һәрә бир ҹүр хидмәт етмәйә чалышырды.
Ушаглар бир гәдәр динҹәлдикдән сонра йолдашларындан бири Ҹавидин гулағына пычылдайыр. —
Һүсейн! Сән наһаг бу гансызы селин ағзындан алдын, гойайдын боғуларды. Ахы бу бизим дүшмәнимиздир.
Ҹавид бирдән гәзәбләниб үзүнү һәмин ушаға тутуб дейир: —
Сән ондан да гансызсан. Мән истәйәрдим ки, ону һейванлара, гушлара гаршы меһрибан, әдаләтли олмаға чағырырдым. Мән ону ҹәзаландырырдым. Лакин онун өлүмүнү һеч заман истәмәрәм. Елә тәбиәтдә ону ҹәзаландырмаг истәйирди. Шүкүр ки, бу ҹәзадан о уҹуз гуртарды. Әҝәр мән онун өлүмүнү истәсәйдим, елә сәнин кими гансыз олардым,- дейиб бир аз күскүн, бир аз аҹыглы, аста вә йорғун аддымларла евләринә доғру ҝетди.
Селин ағзындан гуртаран ушаг ҝүнаһкар кими башыны ашағы салыб Ҹавидин архасынҹа ҝедир, ону көлҝә кими изләйирди. Она чатыб онунла йанашы аддымлады. Онлар һеч нә данышмадылар. Ҝөзләри бир-биринә саташанда, икиси дә бирдән гуҹаглашыб көврәлдиләр. Мишкиназ Ҹавид Ҹавиди хатырларкән-1982 Редакторлары: Аббас Заманов, Һәмид Мәммәдзадә.
МишкиназҸавид
Ҹавидихатырларкән-1982
Редакторлары: АббасЗаманов, ҺәмидМәммәдзадә
