Ҝүларә Мунис
Ҝүларә Мунисин ушаглар үчүн йаздығы нағыл вә шеир нүмунәләри.
Кәримова Ҝүларә Мусагызы
1953-ҹү ил 30 декабр тарихиндә Бакыда дүнйайа ҝәлиб.
Шаирә-публисист. Азәрбайҹан Јазычылар Бирлийи вә Азәрбайҹан Журналистләр Бирлийинин үзвүдүр.
1988-ҹи илдән дөври мәтбуатда шеирләри, публисист йазылары вә елми мәгаләләри дәрҹ олунур.
“Азад Гәләм” гәзети вә ”Ишыг” гадын журналынын әмәкдашыдыр.
14 китабы нәшр олунуб, ҝениш охуҹу күтләсинин истифадәсинә верилиб.
Тәһсил Назирлийинин гәрары илә 2009-ҹу илдән “Данышан һәрфләр” адлы ушаг шеири 2-ҹи синифләр үчүн “Азәрбайҹан дили иш дәфтәри”-нә, 2012-ҹи илдә 6 нағылы 4-ҹү синифин “Азәрбайҹан дили” китабына дахил едилиб. Ҝ. Мунисин ушаглар үчүн йаздығы нағыллар, шеирләр, тапмаҹалар, йанылтмаҹлар китаблары мәктәбләрдә синифдән хариҹ оху кими истифадә олунур.
Азәрбайҹанда илк дәфә латын әлифбасынын бүтүн һәрфләри илә кичик мәтнләрдән вә йанылтмаҹлардан ибарәт “Ана дилим, ҹан дилим” адлы ушаг китабы нәшр олунуб.
Ҝүларә Мунис Јахын вә Орта Шәргдә, о ҹүмләдән Азәрбайҹанда, азәрбайҹан түркҹәсиндә “Диван” китабы йазан илк гадын шаирәдир. Һал-һазырда “Икинҹи Диван” үзәриндә ишләйир. Јарадыҹылығында гәзәлә ҝениш йер айырыр.
2007-ҹи илдә нәшр олунан “Диван”китабы барәдә тарих елмләри доктору, профессор Шаһин Фазил белә йазыб:
”ХХл әсрин әввәлләриндә классик әдәбиййат муниси олан шаир гадын шимал Азәрбайҹанында тәптәзә бир “Диван” китабы йазды. Әслиндә өлкәмизин диван әдәбиййаты тарихиндә һәлә һеч бир гадынын ҹүрәт едиб ҝөрә билмәдийи сон дәрәҹә ҹидди поетик бир иши-“диван бағламаг иши”ни нәһайәт бир гадын шаирә ҝөрдү: Ады Ҝүларә, тәхәллүсү Мунисдир о шаирә гадынын.”
(“Диван”5 сәһ. 3 абзас. Редактордан)
“Диван” китабынын әлйазмасы һал-һазырда Салман Мумтаз адына Азәрбайҹан Дөвләт Әдәбиййат вә Инҹәсәнәт архивиндә хүсуси фондда сахланылыр.
Јарадыҹылығында әсас хәтт Вәтәнпәрвәрлик мөвзусудур. “Һаны айағын, әсҝәр” адлы пйеси йенийетмәләр үчүн, “Ҝүллү нәнәнин халчасы” адлы мәнзум пйеси исә ушаглар үчүн нәзәрдә тутулуб.
О, тез-тез гоҹалар евләриндә, ушаг евләриндә, мәктәбләрдә, китабхана вә Мәдәниййәт Мәркәзләриндә ҝөрүшләр кечирир.
2010-ҹу илин октйабр айында Иранын Урмийа шәһәриндә кечирилән шеир фестивалында “Диплом”вә пул мүкафаты лайиг ҝөрүлүб. Бир чох тәшкилатлар тәрәфиндән “Диплом”,”Фәхри Фәрман”вә “Тәшәккүрнамә”ләрлә мүкафатландырылыб.
Орта мәктәбләрдә йухары синиф шаҝирдләри илә (гызларла) “Аилә, мәишәт, Милли-әхлаги дәйәрләримиз”мөвзусунда сөһбәтләр апарыр.
Китаблары :
“Бәнөвшә йағышы” (мәнсур шеирләр)
”Диван” (26 йанрда әдәби нүмунәләр топлусу)
“Ҝөйдән алма дүшмәди”(ушаг нағыллары)
“Лалә ҝүлүнүн сирри” ( ушаг нағыллары)
“Сөйлә мәнә, ай нәнә!”( ушаглар үчүн шеирләр вә тапмаҹалар)
“ҺаныТопланынтопу”(ушагнағылларывәйанытмаҹлар)
“Ҝизләнмишәм тап мәни”(ушаг шеирләри вә тапмаҹалар)
” Мүдрик зейтун ағаҹы” ( ушаг нағыллары)
“Иткин” (вәтәнпәрвәрлик мөвзусунда сәнәдли һекайәләр)
“Тәсәлли вер мәнә…” (мәнсур шеирләр)
“Фәрман Аллаһдан ҝәлиб” (илаһи гәзәлләр)
“Ана дилим, ҹан дилим” (32 һәрфләрдән ибарәт мәтнләр вә йанылтмаҹлар)
“Мүдрикләрләрдән ешитдикләрим”(һикмәтли вә ибрәтли кичик һекайәләр)
“Јад планетдән ҝәлән оғлан” (ушаг нағыллары)
Резин топун нағылы.
Бири вар иди, бири йох иди. Ҝөйдә улдузлар, йердә инсанлар чох иди. Ынсанлар фикирләшиб ушаглар үчүн мараглы ойунҹаглр һазырлайырдылар ки, ушаглар дарыхмасын.
Ҝүнләрин бир ҝүнүндә бир киши нәвәсинин әлиндән тутуб ойунҹаг мағазасына ҝәлди. Онлар әлван рәнҝли ойунҹагларын йанында йумру бир шей ҝөрдүләр. Гоҹа билмирди ки, бу нәдир. Киши сатыҹыдан сорушду:
-Бу йумру шей нәдир?
Сатыҹы деди :
— Бу топдур.
Кишинин ҝөзләри кәлләсинә чыхды вә деди:
— Һеч ойунҹаг мағазасында да топ сатарлар?
Сатыҹы гыз ҝүлүмсәйиб ҹаваб верди ки, әми ҹан бу ойунҹаг топдур, буну нефтдән һазырлайыблар. Ҝөркәми топ ҝүлләсинә охшадығы үчүн адына топ дейирләр.
Киши бир аз фикирләшиб топун бирини нәвәси үчүн алды. О әлини узадыб топу ҝөтүрмәк истәйәндә топ сүрүшүб әлиндән йерә дүшдү сонра да галхыб кишинин бурнуна дәйди . Киши вай бурнум-дейиб- бурнуну тутду. Сонра сатыҹы гыза деди:
— Бәс дейирдин бу ойунҹагдыр, аз галмышды бурнум гопуб, дүшсүн.
Сатыҹы гыз кишини баша салыр ки, бу резин топ олдуғу үчүн йерә дәйәндә йенә йухары галхыр.
Киши бир шей баша дүшмәсә дә топу нәвәсинә вериб деди:
— Ал, евдә ойнайарсан амма еһтийатлы ол.
Онлар евә ҝәлдиләр. Евдә оғланын ойунҹагларынын йанында долдурулмуш бир шар вар иди. Топ шары ҝөрән кими деди:
— Салам, шар гардаш.
Шар тәрс-тәрс топа бахыб ҹаваб верди ки, сән һардан мәним гардашым олдун? Мәним гардашым йохдур.
Буну ешидән топ дейир ки, сән сәһв едирсән. Бизим чохлу баҹы гардашымыз вар.
Ахы биз нефтдән һазырланмышыг. Һеч билирсән нефтдән нәләр һазырлайырлар ?
Шар кобудлугла ҹаваб верди ки, билмирәм, һеч билмәк дә истәмирәм. Ону билирәм ки, мән һамындан ҝөзәләм, йарашыглыйам. Ҝөрүрсән, мәни мыхдан асыблар оғлан мәни сапдан тутуб мәни әлиндә ҝәздирир. Сәни исә айағы илә вураҹаг.
Бир аздан дәҹәл оғлан ойунҹагларын йанына ҝәлди . О доғрудан да топу айағы илә вурду. Топ дивара дәйиб йенә оғланын йанына ҝәлди. Бу ойун оғланын чох хошуна ҝәлди. О топу ҝөтүрүб күчәйә ҝетди.Топу бүтүн достларына ҝөстәрди . Онлар топла хейли ойнайандан сонра оғлан тоза булашмыш топу евә ҝәтириб, йеринә гойду. Топу чиркли ҝөрән шар деди :
— Ҝөрдүн! Мән сәнә демәдим ки, сәни айагла вураҹаглар. Мәни исә әлдә ҝәздирирләр.
Топ шарын сөзләриндән лап безди вә деди:
— Сән наһаг йерә бу гәдәр өйүнүрсән. Сәнин ҹанын о сапдадыр , сап ачылан кими йерә йыхылаҹагсан.
-Шар топун бу сөзләринә үрәкдән ҝүлдү. О ҝүлдүкҹә она бағланан сап бошалырды. Бирдән сап ачылды, шар пуффф едиб һавада учду. Сонра да йерә дүшдү. О бүзүшүб йазыг-йазыг топа бахды. Топ она деди :
-Сән чох өйүнүрдүн она ҝөрә дә бәлайа дүшдүн. Өйүнәнләрин агибәти һәмишә белә олур.
Нағылымыз сона чатды. Нағыла гулаг асан ушаглар да йорулду, йатды . Инди ҝөйдән алма дүшәҹәк бәс онлары ким ҝөтүрәҹәк? Амма бу дәфә ҝөйдән үч дәнә әлван топ дүшдү. Вәссалам. Топлар дийирләниб һәрәси бир йана ҝетди.
Кирпинин нағылы.
Бири вар иди, бири йох иди. Галын бир мешә вар иди.Бүтүн һейванлар өзләри үчүн йува дүзәлдиб раһатҹа йашайырдылар.Бир ҝүн мешәйә хәбәр йайылыр ки, бу ил гыш йаман сойуг кечәҹәк. Һамы өзү үчүн исти күрк һазырласын. Ана һейванлар бу хәбәрдән чох нараһат олуб, балалары үчүн тәдарүк ҝөрмәйә башлайыр. Ахы онларын балаларынын дәриси чох зәрифдир, онлара тез сойуг олар.
Довшан дейир:
-Бизә ийнә вә сап лазым олаҹаг.
Түлкү дейир:
— Ийнәни кирпидән аларыг.
Довшан сорушур :
— Бәс сапы һарадан тапаг?
Дәлә ҹаваб верир ки, сапы мән тапарам.
Дәлә сап ахтармаға ҝедир. Ахтарыр –ахтарыр амма һеч йердән сап тапа билмир. Бирдән онун ҝөзү ағаҹда тор гүран һөрмүчәйә саташыр. Дәлә фикирләшир ки, сапы һөрмүчәкдән аларыг.
Һейванлар –түлкү,довшан,дәлә, ҹанавар йығышыб кирпинин евинә ҝедир. Әввәл түлкү ичәри ҝирир.
Кирпи ону ҝөрәндә чох горхур.
Түлкү дейир:
-Горхма, кирпи гардаш. Сәнә бир ишим дүшүб. Мәнә бир ийнә вер , сонра йенә гайтарарам.
Кирпи она бир ийнә верир. Сонра довшан ,дәлә вә бир-бир бүтүн һейванлар ҝәлиб кирпидән ийнә алыр.лап ахырда чаггал ҝәлир. О кирпийә дейир:
-Кирпи гардаш һамыйа ийнә вермисән, мәнә дә бирини вер. Дейирләр бу ил гыш сәрт кечәҹәк, мән дә балаларыма күрк тиким.
Кирпи дейир:
— әлим чатан йердән ийнәләри чыхартмышам, күрәйимдә галан ийнәләрә дә әлим чатмыр, йахын ҝәл өзүн бир ийнә ҝөтүр, апар. Чаггал бу сөзү ешитҹәк чох севинир. Фикирләшир ки, кирпинин күрәйиндән 3-4 ийнә чыхарыб һейванлара пайлайарам. О белә дә едир. Кирпинин белиндән 3-4 ийнә ҝөтүрүб гачыр.
Кирпи онун архасынҹа бахыб ҝүлүр вә йавашҹа дейир:
— Ай авамлар. Сиз ийнә истәдиниз, мән дә вердим.Бәс бахмадыныз ки, сапы һара кечирәҹәксиниз? Ахы мәним ийнәләримин сап кечән йери йохдур. Чаггал мәним бир нечә ийнәми гопарыб апарды , елә билди һисс еләмәдим. Ай-һай…
Онсуз да сабаһ һамыныз ҝәтириб ийнәләри мәнә гайтараҹагсыныз.
Сәһәриси ҝүн доғрудан да бүтүн һейванлар сәс-күйлә кирпинин евинә ҝәлир вә бир ағысдан дейир:
— Сән бизи алдатмысан. Бу ийнәләрин сап кечирән йери йохдур.
Кирпи сакитҹә ҹаваб верир :
— Сиз ийнә истәдиниз , мән дә вердим. Онда ҝөрмәдиниз ки, сап йери йохдур ? Истәмирсиз , гайтарын ийнәләрими.
Һейванлар кирпинин ийнәләрини өзүнә гайтарыр.
Нағылымыз сона чатды. Кимсә ҝөйдән алма атды.
Алмалар һара дүшдү? Алмалар кирпинин белинә дүшдү. Кирпи диксиниб тез йувасына гачды. Онун балалары алмалары ҝөрүб чох севинди. Алмалары йейиб йатдылар, сиз дә ҝедин йатын.
Үч рәнҝин нағылы
Бири вар иди, бири йох иди. Дүнйада ушаг чох иди. Онлар мәктәбә ҝедир, елм вә билик өйрәнирдиләр. Бу ушагларын рәнҝли гәләмләри, әлван шәкилли китаблары вар иди. Сәлигәли ушагларын чантасы тәр-тәмиз, китаб-дәфтәрләри сәлигәли олурду. Пинти ушагларын исә барәсиндә һеч нә йазмаг истәмирәм. Онлары сиз өзүнүз йахшы таныйырсыз. Билирсиз ки, онларын китаб- дәфтәри вә әлләри нә ҝүндә олур.
Ҝүнләрин бир ҝүнү Елнарә адлы гыз мәктәбдән евә ҝәлир. Онун чантасынын үстүнә мүрәккәб ләкәси дүшмүшдү. Елнарә чох сәлигәли гыз иди. Одур ки, чантасындан китабларыны, дәфтәрләрини вә гәләмләрини чыхарыб йазы масасынын үстүнә гойур. Чантаны исә ҝөтүрүб үстүндә олан ләкәни тәмизләмәйә башлайыр. Гыз өз ишиндә олсун, сизә кимдән дейим? Кимдән данышым , масанын үстүндә олан мәктәб ләвазиматындан. Масанын үстүнә гойулан гәләмләр дарыхды. Онлар әл-әлә вериб гутунун ағзыны ачдылар. Гәләмләр гутудан чыхан кими йашыл гәләм деди:
— Каш бу гыз ахшама гәдәр чанта илә мәшғул олайды, биз дә азадлыгда галайдыг. Гутунун ичиндә галмагдан лап безмишәм. Ора чох гаранлыгдыр.
Сары гәләм деди:
— Сән нийә безирсән? Гыз сәни гутудан тез-тез чыхарыр. Ағаҹ, йарпаг шәкли чәкәндә сән һәмишә онун әлиндә олурсан. Мән исә нә вахтдыр ки, гутуда галмышам. Ҝөзләмәкдән сары рәнҝим бир аз да саралыб. Јәгин сары рәнҝи һеч ким севмир.
Мави рәнҝли гәләм бу сөзләри ешидәндә дөзә билмәди, йахына ҝәлиб үзүнү сары гәләмә тутду:
— Сән дә данышырсан? Ахы ики ҝүн әввәл бу гыз пайыз фәслинин мәнзәрәсини чәкәндә сәндән ҝен-бол истифатә еләди. Мән исә һеч йада дүшмүрәм. Нә вахтдыр ки, бойнуму буруб гутуда галмышам.
Мави гәләм бу сөзләри дейиб, үрәкдән ағлады. О мави дәсмалы илә ҝөзләрини силиб деди:
— Белә чыхыр ки, мән кеч кимә лазым дейиләм. Ағаҹлар, йарпаглар баһарда йашыл олур, пайызда исә сары. Бәс мән нә вахт лазым олаҹағам? Гәләм мави ҝөзләриндән мави йашлар сәпди.
Гәһвәйи гәләм мави гәләмин ҝөз йашларыны ҝөрәндә йахына ҝәлди. Онун үрәйи чох көврәк иди. Одур ки, мави гәләми сакитләшдириб деди:
— Ағлама! Сән ҝәнҝләрин ичиндә ән ҝөзәли, ән зәрифисән! Сәма сәнин рәнҝиндәдир, дәниз сәнин рәнҝиндәдир. Һәлә бәзи инсанларын ҝөзүнүн дә рәнҝи мави олур.
Мави рәнҝ һеч ҹүр сакитләшә билмирди. Бүтүн бу сөһбәтә гулаг асан гырмызы гәләм гырмызы әлини йухары галдырыб деди:
— Һеч сиздән ҝөзләмәздим! Сиз белә данышмагла ушаглары өзүнүздән күсдүрәрсиниз. Ахы һәр бир рәнҝин өз йери вар. Бүтүн рәнҝләр лазымлыдыр. Бу рәнҝләрин ичиндә елә рәнҝләр вар ки, онлары тәкчә ушаглар йох, бөйүкләр дә севир.
Сонра гырмызы гәләм үзүнү мави гәләмә тутуб деди:
— Мави рәнҝ, сән бизим үчүн чох ваҹибсән. Ахы сән Азәрбайҹанын байрағында йухарыда дайанырсан, сәндән бир азҹа ашағыда мән олурам мәним йахынлығымда исә йашыл гардашымыз дайаныр. Мән йухарыйа баханда сәни, ашағыйа баханда исә йашыл рәнҝи ҝөрәндә чох севинирәм. Биз бирликдә бөйүк бир Дөвләти тәмсил едирик. Бүтүн мәктәбли достларымыз доғма вәтәни вә бу үчрәнҝли байрағы ҹанындан артыг севирләр. Һеч вахт бир-биринизлә мүбаһисә етмәйин . Јохса рәнҝләриниз солар.
Гырмызы гәләмин сөзләрини бүтүн гәләмләр марагла динләйирдиләр. О даһа сонра әлавә етди:
— Јашыл рәнҝ тәбиәтин йарашығыдыр. Сары Ҝүнәшин рәнҝидир. Мави сәманын вә дәнизин рәнҝидир. Гәһвәйи рәнҝ инсанларын ҝөзүнүн , гара исә сачынын рәнҝидир. Бәзән дә онларын ҝөзүнүн рәнҝи гара , сачынын рәнҝи исә гәһвәйи олур.
Бу вахт кәнарда дайаныб додағыны бүзән бәнөвшәйи рәнҝли гәләм дилләнди:
— Белә чыхыр ки, һеч кимә лазым олмайан рәнҝ мәнәм.
Гырмызы гәләм она деди:
— Сән нә данышырсан? Сән ҝөй гуршағынын ән әсас рәнҝисән. Сән сәмада ҝөрүнәндә бүтүн ҹанлылар севинирләр. Сәнин әксин балаҹа йағыш ҝөлмәчәләриндә дә әкс олунур. Сән рәнҝләрин назлы баҹысысан.
Бәнөвшәйи гәләм бу сөзләрдән лап мәст олду. О, ағзыны ачыб йенә нә исә демәк истәйирди ки, йашыл гәләм гышгырды:
— Тез олун гутуйа ҝирин! Гыз әлиндә чанта бурайа ҝәлир!
Елнарә тәмизләдийи чантаны масанын үстүнә гойуб, мәктәб ләвазиматыны йенидән чантасына йығды.
Нағылымыз да сона чатды . Гәләмләр ширин йуху тапды. Сиз дә ширин йуху тапасыныз.
Елә бу вахт ҝөй ҝурулдады, илдырым чахды, ҝүчлү йағыш йағды.
Сәһәр мави сәмада йедди рәнҝли ҝөйгуршағы узаныб динҹәлирди. Мәним дә йадыма бир тапмаҹа дүшдү: “ О йағышдан сонра ҝәлди, узаныб ҝөйдә динҹәлди.”
Ким ҹавабы тапса, суаллара о ҹаваб верәҹәк.
Балалара суаллар:
1. Азәрбайҹанын байрағында олан рәнҝләр нәйи билдирир?
2. Ҝөйгуршағы нә вахт йараныр?
Ей бизә рәһбәр баба
Улу өндәримизин 90 иллийинә.
Ҝөзуну ачды сәһәр,
Јайылды хош бир хәбәр,
Одур газанан зәфәр,
Ҹанымыз Һейдәр баба!
Ей бизә рәһбәр баба!
Арзулар ачды ганад,
Халгы О етди азад,
Дилләрдә ҝәзди бу ад,
Ҹанымыз Һейдәр баба!
Ей бизә рәһбәр баба!
Гайнады ҹошду булаг,
Титрәди-динди додаг,
Нәғмә деди һәр ушаг,
Ҹанымыз Һейдәр баба!
Ей бизә рәһбәр баба!
Ҝүләрүз, хоштәбиәт,
Үрәйиндә мәһәббәт,
Һәйатын бизә ибрәт,
Ҹанымыз Һейдәр баба!
Ей бизә рәһбәр баба!
Мәһәббәтин бир дәниз,
Адын гәлбимә әзиз,
Вәтәнимдә гойдун из,
Ҹанымыз Һейдәр баба!
Ей бизә рәһбәр баба!
Бура ҝәлән һәр гонаг,
Верди бабадан сораг,
Дилә ҝәлди һәр ушаг,
Ҹанымыз Һейдәр баба!
Ей бизә рәһбәр баба!
Чәмәндә битән чичәк,
Чичәк үстдә кәпәнәк,
Гүррәләнди һәр үрәк,
Ҹанымыз Һейдәр баба!
Ей бизә рәһбәр баба!
Нәрҝиз, сүсән, йасәмән,
Мешә,дүзән, бағ, чәмән,
Севинди ана Вәтән,
Ҹанымыз Һейдәр баба!
Ей бизә рәһбәр баба!
Сөйлә мәнә, ай нәнә !
Нәвә ҝедир йатмаға,
Ширин йуху тапмаға.
Нәнә өпүр үзүнү,
Сөйләйир :“Јум ҝөзүнү.”
-Јухум ҝәлмир, ай нәнә !
Бир суалым вар сәнә.
-Сөйлә мәнә, ай нәнә !
Нәдән исинир Ҝүнәш ?
Һардан алыр о атәш ?
Сөйлә мәнә, ай нәнә !
Нәдән йараныр думан ?
Нийә гоҹалыр инсан ?
Сөйлә мәнә, ай нәнә !
Һара йох олду баба ?
Јетим галды ел-оба.
Сөйлә мәнә, ай нәнә !
Һарда динҹәлир күләк ?
Һарда йатыр кәпәнәк ?
Нәнә чашыб галмышды,
Ону фикир алмышды.
Суаллар йетмир сона,
Нә ҹаваб версин она ?
Фикирләшди бир гәдәр
Ҹаваб тапды бир тәһәр.
Деди : Бағла ҝөзүнү,
Аллаһ билир дүзүнү !
