Ҝөй Ҝүндәб түрбәсинин һәндәси нахышлары
МАРАҒА ҜӨЈ ҜҮНБӘД ТҮРБӘСИНИН МЕМАРЛЫГ ГУРУЛУШУ
Азәрбайҹан мемарлығынын ХI-ХIII йүзилләрдә сүрәтлә иникишаф едиб бишимләшән мемарләг типләриндән ән биткини гүлләвари түрбәләрдир. Дүнйа ненарлығында инсан хатирәсини минументал бичимләрлә әбәдиләшдирмәйин ән уғурлу өрнәкләриндән олан бу хатирә тикилиләринин адынын өнүнә чох вахт “слҹуг” сойады артырылы; интенсив биҹимләшмә чағы ХI-ХII йүзилләрдә Ҹәлҹуг империйасы һүдудларында ҝетдийиндән елми әдәбиййатларда онлар һән дә “сәлҹуг түрбәси” ады илә таныныр.
Түрбә тикинтисинин чох ҝениш йайылмасы, бачлыҹа олараг әски түрк ҝәләнәкләринин бу реҝионун хатирә мемарлығына йөнәлдиҹи тәсир ҝөстәрмәси илә бағлыдыр. Ислам өлкәләри мемарлығыны арашдыранлар гүлләвари түрбәләрин мәкан-конструксийа вә бәдии мемарлыг һәллинин ҝенетик көкләри барәдә мүхтәлиф фикирләр ирәли сүрмүшләр.
Гүлләвари түрбәләрин сойкөкү һггында елми бахышлардан ҝениш йайыланы вә даһа инандырыҹы дәлилләрлә әсасландырыланы бу мемарлыг типинин түрк мәншәли олмасындадыр. Бу бахымдан үстүндәки китабәдән мәлум олдуғу кими инша тарихи 1194-ҹү илә аид едилән, ҝүней Азәрбайҹанын Мараға Шәһәриндәки Ҝөй Ҝүнбәд түрбәсинин мемарлыг гурулушунун тәдгиги бөйүк мараг доғурур.
Арашдырмада түрбәнин мемарлыг гурулушунун тарихи тәкамүлүнә гыса нәзәр салынмышдыр. Ҝөстәрилмишдир ки, түрбәнин мемарлыг формалары даһа өнҹә доғу Түркистана гәдәр узанан Мәркәзи Асийа өлкәләриндә түркләрин әмәлә ҝәтирдикләри мемарлыг формаларына бағлылы олмагла бурадан башланан бир инкишафын давамыдыр. Исламдан өнҹә көчәри түрк мемарлығындан гайнагланан бу инкишаф түркләрин отураг һәйата кечмәсиндән вә Х йүзилдә мүсәлманлығы мәнимсәмәсиндән сонра йени формада: — түрк-ислам синтези һалында инкишаф етмишдир. Сәлҹуглар дөнәминдә бу ганунауйғун инкишафын чох системли олмасы инкаредилмәз бир һәгигәтдир.
Мәлумдур ки, түрбәнин инша едилдийи дөврдә, Орта әср Мүсәлман Шәргиндә О ҹүмләдән Азәрбайҹанда Орта әср мүсәлман Шәрги Һармонийа Идейа тәлими мәркәзи йер тутурду. Арашдырмада Ҝөй Ҝүнбәд түрбәсинин һәҹм-фәза композисийасы , байыр сәтһини башдан-баша өртән һәндәси нахышлары бу мөһтәшәм тәлимин принсипләри илә тамамилә ачылыр. Ардыны јүклә
