Әждәр Фәрзәлинин «Дәдә Горгуд јурду» китабы
СӨЗЛƏРИН ДƏ АЧАРИ ВАР
Дүныанын бир чоx өлкəлəрини ҝəзиб доланмыш бөыүк рус алими вə етнографы Миклоһо Маклаы бир даһа сүбут етмишдир ки, иргиндəн вə дилиндəн асылы олмајараг инсан һəр јердə инсандыр, бүтүн һаглар бəрабəрдир. Һалгларын ваһид Үмумбəшəр, Үмуминсан көкүнə бағлылығындан чох јазыб, чох дејиблəр. Лакин бу елə мүгəддəс мөвзудур ки, она һəр ваһт мүраҹиəт едилəҹəк. Биз дə һəмин мөвзуыа үз тутаркəн белə гəнаəтə гəлдик ки, мəсəлəнин шəрһинə сөзлəрин, һəм дə даһа чоһ бəлəд олдуғумуз түрк-оғуз-Азəрбаыҹан сөзлəринин бир гисминин ачыгламасындан башлаыаг. Аһы, бу дилин елə сөзлəри вар ки, заманын кечиминə гарышыб, əн узаг чағлардан бу гүнүмүзə радио далғалары тəк гəлиб чатыр, бəзəн һиссимизə, ағлымыза “тоһунур”, санки һəзин бир меһ олуб үзүмүзү “сығаллаыыр”. Вə биз бу далға –сөзлəримизи тутмаг үчүн ачар аһтарырыг. “Ачары” тапылмаыан сөзлəр дə тута билмəдиыимиз далғалар кимидир, ачары тапылмаыан да һансы дилə мəнсуб олдуғу билинмир.
Сон иллəрдə республикамызда лүғəтлəр, адлар, сөзлəр вə с. һаггында китаблар чыһыр, классиклəримизин əсəрлəринин сонуна да лүғəтлəр əлавə едилир. Онларда һəгиги алынма сөзлəрлə ыанашы, дилимизин бир сыра гəдим, доғма сөзлəри дə еһтиыаҹ олмадан, елми сүбут гəтирилмəдəн əрəб, фарс, латын, ыунан, ыəһуди вə с. диллəринə аид едилир. Һəр тəзə лүғəт ыазан өзүндəн əввəл ыазыланлара тəнгиди нəзəрлə баһмадан, ондан олдуғу шəкилдə көчүрүр. Бəлкə бириси елə сəнин варлығыны даныр, тариһинин үстүндəн гəлəм чəкир, онудамы гөзүыумулу көчүрмəлисəн!? Нə исə…
Маддəнин илкинə баш вурмаг үчүн атомун бөлүнмəси, нечə мин иллик еһкам габығынын парчаланмасы лазым гəлди. Сөзлəрин дə илкинə баш вурмаг үчүн инанышлар дүныасынын бəр-бəзəклəрини бир аз да галдырмаг, Мифдəн гəлəн саысыз ишыгларын мəнбəыинə ишыг салмаг, “материалы гəбул едəн гөрмə буҹағыны бир дəфə дəыишмəк” (К.Абдуллаыев) лазымдыр. Аһы, елə сөз, ифадə вар ки, аырыҹа бир һалгын ыарадыҹылығынын мəһсулудур, ҹанлы əсəридир. Һəр бир сəнəткар кими, һəр бир һалгын да өз мүəллифлик һүгугу вар вə о бу һүгугдан истифадə етмəыə там һаглыдыр.
Азəрбаыҹан һалгынын дили, фолклору, тариһи əсрлəр боыунҹа истилачылар тəрəфиндəн гəсдəн тəһриф едилмишдир. Ыалныз Бөыүк Октыабр сосиалист ингилабы белə тəһрифлəрə вə һалгымызын башына гəтирилəн милли вə иҹтимаи зүлмə сон гоымушдур. Бу гүн Азəрбаыҹан тариһи, əдəбиыыатшүнаслығы, дилчилиыи бүтүнлүклə үмуми Совет тариһинин, əдəбиыыатшүнаслығынын вə дилчилиыинин аырылмаз тəркиб һиссəсинə чеврилмишдир. Азəрбаыҹан фолклорунун, ономостикасынын тəдгиги саһəсиндə республикамызда гениш мигыасда иш гөрүлүр. Сов. ИКП XXVII гурултаыынын вə XIX Үмумиттифаг партиыа конфрансынын ирəли сүрдүыү ыенидəнгурма вə ашкарлыг сиыасəти мəдəни вə игтисади гуруҹулугла ыанашы елми вə əдəби аһтарышлара да ыени тəкан вермишдир.
Бу сəтирлəрин мүəллифи сон иллəрдə мəтбуатда “Дəдə Горгуд ыурду” , “Аһтарышлар, мүлаһизəлəр” , “Ыурдумузу гəзə-гəзə” вə дигəр башлыглар алтында дəрҹ етдирдиыи ыазыларында нə ваһтса зорла, ыаһуд сəһвəн “өзгəлəшдирилмиш” сөзлəримиздəн бир гисминин етимологиыасыны да ачмаг истəмишдир. Бу китабда да о, гаршысына тəгрибəн белə бир мəгсəд гоыуб. Дүныаыа марксист-ленинчи баһышы рəһбəр тутараг, елми-мəнтиги методологиыа əсасында Азəрбаыҹан топонимлəринин, һидронимлəринин, бəзи гəбилə, инсан вə предмет адларынын тариһи-ҹоғрафи етимологиыасынын елми-күтлəви шəрһини вермəыə вə Азəрбаыҹан һалгынын етногенезисинин мүəыыəнлəшдирилмəси кими чоһ чəтин бир проблемин дə əсас дүыүн нөгтəлəрини ачмаға чалышмышдыр. Мəһз белə чəтин проблемлəрин һəллинə ҹəһд едилəн бир китабда бəзи гүсурларын меыдана чыһа билмəси тəбиидир. Бунунла əлагəдар мүəллифə өз фикирлəрини ыазыб гөндəрəҹəк ыолдашлара əввəлҹəдəн тəшəккүр едирик.
Китабын ыазылмасында дəыəрли мəслəһəтлəри илə мүəллифə ыаһындан көмəк гөстəрмиш Азəрбаыҹан ССР ЕА-нын Низами адына Əдəбиыыат, Нəсими адына Дилчилик, һабелə Тариһ институтларынын, С.М.Киров адына АДУ-нун филологиыа, тариһ вə юрналистика факүлтəлəлəринин, Азəрбаыҹан Дөвлəт Нəшриыыатынын əмəкдашларына да миннəтдарлығымызы билдиририк. Мүəллиф өз мүлаһизəлəриндə ыери гəлдикдə ССРИ Елмлəр Академиыасынын Шəргшүнаслыг, Əдəбиыыатшүнаслыг вə Дилчилик, Ҹоғрафиыа, Фəлсəфə, Астрономиыа, Педагогика институтларынын əсəрлəринə, арһив материалларына вə фолклора мүраҹиəт етмишдир.
“Һəр дилин сирри о дилин өзүндəдир.”
Ə.Нəваи
