Әһәд Фирудин оғлу Һүсејнов
5 октйабр 1943-ҹү илдә Бакы шәһәриндә, фәһлә аиләсиндә анадан олуб.
1961-ҹи илдә 199 сайлы шәһәр орта мәктәбини битириб.
Әмәк фәалиййәтинә Азәрбайҹан Дөвләт Радио вә Телевизийа Верилишләри Комитәсиндә фәһлә кими башлайыб.
1962-ҹи илдә Азәрбайҹан Нефт вә Кимйа Институтунун автоматика вә телемеханика факүлтәсинин ахшам шөбәсиндә тәһсил алыб. Һәмин институту битирдикдән сонра икинҹи али тәһсилә йийәләниб. Азәрбайҹан Халг Тәсәррүфаты Институтунун халг тәсәррүфатынын планлашдырылмасы факүлтәсиндә охуйуб.
Ә.Һүсейнов 1964-ҹү илдән тиҹарәт системиндә ишләйиб. Ади сатыҹылыгдан тиҹарәт идарәсинин рәиси вәзифәсинәдәк уғурлу йол кечиб. О, 1983-ҹү илдән әмәк фәалиййәтинин сонуна кими Азәрбайҹан Дәмир Јолу фәһлә тәҹһизаты идарәсинин баш директору вәзифәсиндә ишләмишдир.
Өлкәнин фәхри дәмирйолчусудур. Мәшһәд, Кәрбәла вә Һәҹҹ зийарәтләриндә олуб. Һаҹыдыр.
Аиләлидир: 2 өвлады — бир оғлу, бир гызы, дөрд нәвәси вар. Ләйагәти, дәйанәти, паклығы, һалаллығы вә кишилийи илә ел арасында бөйүк һөрмәт, нүфуз газаныб.
Онун чох ишыглы вә шөвглү симасы вар. Илк бахышдан мәнә елә ҝәлди ки, Аллаһын нурундан, Танрынын шәфгәтиндән вә дүнйа ишығындан сүзүлүб, онун үз-ҝөзүнә бу ишыг-нур, бу шөвг-шәфгәт.
Һәйатда өзүмү инсан кими таныйандан чох нурлу сималар ҝөрмүшәм. Амма, беләсини йох. Һаҹынын үзүндәки нур, ҹамалындакы шөвг, ҝөзләриндәки ишыг даһа рөвнәгдир.
…Хейли вахтдыр йахын достум Мир Әләкбәрин худмани, раһат офисиндә, бу шәфгәт нурунун ишығында узун илләрдән бәри ахтардығым, севиб-сечдийим, ҝөрүб-дуйдуғум, ләйагәти, дәйанәти, һалаллығы, паклығы илә һамыйа нүмунә олан, инсанлыг шәрәфини һәмишә, һәр йердә башындан йүксәк тутан әр кишиләрдән бири илә — Һаҹы Әһәд Һүсейновла габаг-гәншәр отурмушуг.
Еһтирам вә һөрмәт әламәти олараг үч адла чағырырлар ону. Рәсми йығынҹагларда, мөтәбәр мәҹлисләрдә “ҹәнаб Һүсейнов” вә йа “Әһәд Фирудин оғлу” дейә мүраҹиәт олунур. Достлары, һәмйашыдлары “Һаҹы”, йахынлары, доғмалары исә “Аға” дейирләр. Бу адларын үчү дә мөһтәбәрлийә, мөминлийә еһтирамдан, севҝидән йараныб.
Мән Һаҹы Әһәд һаггында чох ешитсәм дә, нурлу үзүнү илк дәфә иди ҝөрүрәм. Вә илк ҝөрүшдәҹә ҝөзүмә-көнлүмә һаким кәсилир. Ширин данышығы, хош тәбәссүмү, меһрибан бахышы, ләнҝәрли- санбаллы тәрзи-һәрәкәти, ләтиф сөзү-сөһбәти илә санки овсунлайыр, мәни.
Һәр сөзү-кәлмәси гулаға йатымлы, үрәйә мунисдир. Һаҹы Әһәд оланлардан-кечәнләрдән сөһбәт едир, мәнсә ону динләйә-динләйә ишыглы ҝөзләринин шабалыды ҝиләләриндә дахили дүнйасына ачылан пәнҹәрәни, үрәйинә узанан йолу ахтарырам.
Чүнки һәр үрәйин, һәр гәлб дүнйасынын ҹығыры ҝөздән башланыр. Ҝөз көнүл дүнйасынын ачары вә айнасыдыр — дейәнләр әсла йанылмырлар.
Хейли вахтдыр ки, бу тәмиз бүллур айнайа баха-баха, һәмин ачары, йолу, чығыры ахтарыб-арайырам. Һә, тапдым дейәсән?! Вә тапдығым бу ҹығырла Һаҹы Әһәдин көнүл дүнйасынын дәринликләринә доғру ҝедирәм. Онун ҝөзләри, бахышлары, чөһрәси кими, гәлб дүнйасы да чох ишыглы, нурлу вә ҝенишдир. Бу дүнйайа бүтүн бәшәр йерләшә биләр. Бугәлбинмайасы, бинасысафлыгданвәпаклыгданйоғрулуб, гурулуб. Бу көнүл дүнйасы һәм дә назикдир, йухадыр, һәссасдыр, көврәкдир, бәркдир, мөһкәмдир, әзәмәтли вә дөзүмлүдүр. Ону анҹаг адиҹә бир ейһамла силкәләйиб-сындырмаг олар вә һәм дә һәйатын бүтүн тәлатүмләри, зәлзәләләри вә вәлвәләри йериндән ойнада билмәз.
Онда һәм дә дахили бир әзәмәт, гүрур, өзүнә вә дүнйайа инам, инсанлара етибар ҝүҹү вар. Үзүндә-ҝөзүндә ҹилвәләнән бу илаһи нурун ишығы, зийасы да онун ҝениш, ишыглы үрәйиндән сүзүлүб ахыр улу чөһрәсинә.
Һаҹынын бой-бухуну, шәсти-бәсти, тәһәр-төһәри дә ҝөзәҝәлимлидир. Мәғрурлугдан вә садәликдән доған бир әзәмәт, вүгар вар бу шәсти-бәстдә. Јеришиндә-дурушунда дүнйанм чәкиси, ләнҝәри дуйулур.
Сөзүндә-сөһбәтиндә вә бахышында йаландан, рийадан әсәр-әламәт йохдур. Әксинә ләтафәт, мәрифәт, фәзиләт вә ләйагәт мәдәнидир о гәлб дә, о дил дә, о бахыш да.
Бир дә ону дуйдум ки, Һаҹы һәмишә вә һәр йердә шәхсиййәтини вә ләйагәтини башындан гат-гат уҹада сахлайан, йухарыда тутан кишидир.
Ән бөйүк севҝиси Танры вә Инсан севҝисидир. Аллаһа, Гурана, Пейғәмбәрә, динә, имана гаилдир вә маилдир. Бөйүк милләт вә йурд севҝиси дә гарышыб бу әбәди, илаһи севҝийә… Вә мәнә белә ҝәлир ки, ондакы сәмимиййәтин, садәлийин, сафлығын, мәнәви тәмизлийин, пак әхлагын, әзәмәт вә вүгарын, гейрәт вә гүрурун, бир сөзлә кишилийә бағланан, инсанлыға сөйкәнән фүтүһатын вә фәзиләтин өзүлү бу илаһи, бә- шәри, дүнйәви севҝиси үстүндә гурулуб.
— Биз нәсилдә, төрәндә йахшы нә вар, һамысы көкдән-сойдан ҝәлиб дейә о, башладығы ширин сөһбәти арамла давам етдирир. —Бабам Һаҹы Әһәд киши дә, атам Фирудин киши дә адиҹә рәнҹбәр, фәһлә олублар. Амма дүнйайа айыг башла, ити ҝөзлә, тәмиз үрәклә бахыблар.
Атам чох иманлы вә инамлы адам иди. Онун һәссас гәлби, тәмиз үрәйи, тох нәфси, һалал һаггы вар иди. Бир һәфтә аҹ галарды, амма бир тикә һарама ән узатмазды. Бу һалаллығы, тохнәфслийи, дүзлүйү иманла, инамла бизә өйрәдәрди.
Әслимиз-нәслимиз ләнкәранлы олса да, Бакыда доғулуб бөйүмүшүк. Ҝөзүмүзү дүнйайа ачандан, евимиздә сәмимиййәт, меһрибанлыг, һалаллыг олуб.
Јаланчылыг, йалтаглыг, хәбислик о евдән, о һәйәтдән узаг дүшүб.
Бәзән чөрәйимиз, суйумуз йетәринҹә олмаса да Аллаһа, Пейғәмбәрә, имама, һәйата севҝимиз гәдәринҹә олуб. Өзү касыб олса да, мәнән варлы, ҝөзү-көнлү тох бөйүдүб, атам бизи.
Елә мәним өзүмдә йахшы нә вар — һалаллыг, зәһмәтсевәрлик, дүзлүк, сөзүбүтөвлүк, иман, ынам — һамысыны һәмин о ушаглыг вә ҝәнҹлик илләриндә рәһмәтлик атамдан вә бир дә һәр йердә мәнә ата әвәзи олан бөйүк гардашым Һаҹы Солтандан кечиб ганыма-ҹаныма — дейир Һаҹы Әһәд Аға.
— Зәһмәтлә бөйүйүб, йекәлмишик бүтүн гардашлар. Елә сағлығында ләйагәти, мәрдлийи, кишилийи Бакыйа сығышмайан бөйүк гардашым Һаҹы Солтан да ағыр зәһмәтлә пиллә-пиллә уҹалыб. Тәсәррүфат маллары тиҹарәти идарәсинин, Бакы Шәһәр Тиҹарәт Идарәсинин, Бакы универмағынын дүз 28 ил баш директору олуб. Тәмизлийи, һалаллығы, хейирхаһлығы, садәлийи, сәмимиййәтиадласөйләниб, онун.
Бәли, Һаҹы Солтан дүнйайа тәмиз адла, тох нәфәслә, бир сөзлү, бир үзлү киши кими ҝәлди, киши кими дә көчдү бу фани дүнйадан, өзүнүн һагг евинә. Һалаллыг, дүзлүк, әдаләт, ганун адамыйды. Елә буна ҝөрә дә Совет һөкумәти беш гәпик үстүндә адамлары асыб-кәсән бир дөврдә бүтөв бир гәринәни — 30 или тиҹарәт системиндә гүсурсуз ишләмәк һәләм-һәләм кишинин иши дейилди. Амма, Һаҹы Солтан ишләди. Ағылла, фәрасәтлә, ләйагәтлә, һалаллыгла ишләди. Аллаһын йолуну, гану- нун сәмтини, инсан һаггыны, биләрәк ишләди. Аллаһ она вә ҹәми дүнйадан көчән бүтүн кишиләрә рәһмәт еләсин.
Һаҹы Әһәд фыкрини тамамлайыр. Сөһбәтинә ара верир. Нә һагдаса үрәйиндә, бейниндә ҝөтүр-гой едир вә йенидән арамла данышыр.
— Елә мәним өзүм дә зәһмәтин гуҹағында бөйүмүшәм. Орта мәктәби гуртаран кими радио вә телевизийа верилишләри комитәсиндә ади фәһлә ишләмишәм, ора-бура апарат-аваданлыг дашымышам. Сонра сатыҹы олдум мағазада. Бүтүн ҝүнү пиштахта архасында айаг үстә алыҹылара хидмәт едирдим. Истәмирдим ки, онларын алдыглары малдан, вердикләри пулдан беш грам, йа да беш гәпик кәсим.
Елә бу зәһмәтлә, бу һалаллыгла вә бир дә гардашым Һаҹы Солтанын өйүд-нәсиһәтләри илә пиллә-пиллә ади сатыҹыдан бөйүк бир тиҹарәт идарәсинин баш директору вәзифәсинә гәдәр йүксәлдим вә бу илләрдә, бу йолларда тәкҹә Аллаһдан савайы һеч кимдән, һеч нәдән горхуб чәкинмәдим.
Һеч СӘДМ-дән вә йа нәзарәтдән дә?..
— Бәли, онлардан да! Дүз ишләйиб, ишини ганун-гайда илә ҝөрсән, нейләйәсидир онлар, сәнә. Ганунда, ганунанәзарәтедәндә, онупозанларыилишдирир.
Һәмишә йохламаға ҝәләнләрә дейәрдим: Ҝәлмисиниз, хош ҝәлмисиниз! Бир инсан кими, әзиз гонағымсымз. Отурун, йохлайын, нә әйәр-әскик тапдыныз, йазын. Онлар да ҝәләрдиләр, ганун чәрчивәсиндә йохламаларыны апарыб, һәр шейин йерли-йериндә олдуғуну биләндән сонра, чох сағ ол — дейиб ҝедәрдиләр.
Ҝәлин ҝүндә һамымыз аз гала он дәфә ҝөрүб мүшаһидә етдийимиз бир һадисәни мисал чәкәк. Сәнийолполисинәвахтйахалайыр?
— Јол һәрәкәти гайдаларыны позанда… Ону дейим ки, мән дүз 20 илдир сүкан архасындайам вә шәһәри ҝүндә аз гала беш дәфә дөврә вурурам. БирҹәдәфәдәолсунДЈПмүфәттишимәнисахламыр.
— Нийә?
— Она ҝөрә ки, йол һәрәкәти гайдасым позмурам. Неҹәлазымдыросайагдаһәрәкәтедирәм.
— Бах, ҝөрүрсәнми? Дүзҝүн, ганун-гайда илә ишләйәнә һеч кәс дәйиб долашмыр. Мән дә тәгрибән 40 ил тиҹарәт системиндә, онун 20 илини дә рәһбәр вәзифәләрдә ишләмишәм. Нәйә дейирсән анд ичә биләрәм ки, бу илләр әрзиндә нә дилимә йалан, нә дә әлимә һарам дәйиб.
О, данышыр. Өзүдәинамла, иманладанышыр. Мәнсә бөйүк тәәҹҹүб вә мараг долу бахышларымы Һаҹынын нурлу чөһрәсиндән, ишыглы ҝөзүндән чәкмирәм. Бу ҝөздә, бу үздә йаландан, рийадан әсәр-әламәт белә йохдур. Ахы, тиҹарәт елә пешәдир ки, мүтләг һардаса йалан дамшмалы, кимисә алдадыб нәйисә алмалы олурсан. Өзү дә индики заманда. Башгасынын ҹиби, зәһмәти һесабына ейш-ишрәтлә йашайанлары һәр аддымбашы ҝөрүб-таныдығымыз дөврдә.
Һаҹы мәним дахили шүбһәләрими ҝөзүмдән дуйур.
— Мән таҹир, тиҹарәтчи олмушам, алверчи-хырдаватчы йох. Тиҹарәтлә алвер бамбашга шейләрдир. Араларында йерлә асиман гәдәр фәрг вар. Бири инсанлар өнүндә вәзифәсини, Аллаһ гаршысында борҹуну йеринә йетирир, о бири исә ҹибини, нәфыни ҝүдүр, нәфсинин гулуна чеврилир.
Та гәдимдән тиҹарәтә-таҹирә бөйүк гайғы-сайғы олуб. Дөвләтин гүдрәтинин артмасында, инсанларын мөһкәм игтисади тәминатында тиҹарәтин ролу йүксәк гиймәтләндирилир. Ҝәрәк биз дә тиҹарәтлә алвери гарышдырмайаг.
Чох мараглыдыр. Тиҹарәтчи оласан, малына һарам гатмайасан. Ҝөрдүйүн ишин, тутдуғун вәзифәнин, еләдийин хейирхаһлығын мүгабилиндә нәсә бир нәф, мәнфәәт ҝүдмәйәсән. Бу, инсана, инсанлыға хас олан кейфиййәт вә характердир. Һәмин кәсләрин бири дә Һаҹы Әһәд Ағадыр.
— Бу һал, хасиййәт мәнә йаддыр. Инсан олан бәндә ҝәрәк еләдийи һөрмәтин, йахшылығын, хейирхаһлығын, көмәйин мүгабилиндә тәмәнна уммасын! Нәсәумуландабукөмәйин, һөрмәтинбиргәпикликдәйәриолмаз.
Јахшы йадымдадыр. Јевлах — Балакән дәмирйолу чәкиләндә йол бойу дайанаҹагларда нүмунәви тиҹарәт көшкләри, дүканлар тикирдик. Балакәндә дә бир нечә белә тиҹарәт обйекти тикмишдик.
Онда йахын достум Әли Ансухски мәндән хаһиш еләмишди ки, консерв заводунун коллективи үчүн дә белә бир тиҹарәт мағазасы ачым.
Онун хаһишини йеринә йетирдим. Комбинат үчүн йарашыглы бир мағаза тикдик. Мағазанын ачылышында Әли бәй бизә йетәринҹә гайғы-сайғы ҝөстәрди вә елә мәҹлисдәҹә әнтиг бир әшйаны үстү зәр-зиба илә бәзәдилмиш Кубачы хәнҹәрини мәнә һәдиййә вермәк истәди. Ҝөтүрмәдим. Чох тәкид еләди, разылашмадым.Чүнки мән ону гәбул етсәм еләдийим тәмәннасыз йахшылығын әвәзини алмыш олардым.Вә беләликлә дә тикдийим обйектин дәйәри һечә енәрди…
…Сөз-сөзү чәкәр дейирләр. Һаҹынын бу мараглы сөһбәти мәни он беш ил архайа гайтарыб, тәгрибән сәксәнинҹи илләрин ахырларында Әли Ансухскинин евиндә олан бир сөһбәти йадыма салды.
Әлинин евиндә отуруб, узун илләрин достлуг дәфтәринин мараглы сәһифәләрини вәрәгләйирдик. Бирдән ҝөзүм ҝениш вә сәлигә-саһманлы отағын диварында, зөвглә тохунмуш халы үстүндән асылмыш әнтик хәнҹәрә саташды. Ҝүмүш гынлы,бәр-бәзәкли гәбзәли хәнҹәр узагдан адама “Ҝәл мәни ҝөр, дәрдимнән өл” дейирди.
— Әли, нә ҝөзәл хәнҹәрдир! Атандан галыб?
— Јох, Кубачыусталарынаһазырлатмышамону. Биздә гайдадыр: Әзиз гонағын нәдән хошу ҝәлир, ҝәрәк ону пай верәк, һәмин гонаға. Амма, инҹимә, хәнҹәри верә билмәйәҹәйәм, сәнә. Чүнки, һәмин хәнҹәри йахын бир достум үчүн кәсдириб дүзәлтдирмишдим.
— Бәснийәвермәмисән?
— Вермишдим, ҝөтүрмәди. Чох хаһиш еләдим, ”Үз вурма ҝөтүрмәрәм” — деди. Сорушдум, “нийә ҝөтүрмүрсән”. Ҹаваб верди ки, “онда бу һәдиййә мәним сәнә ҝөрдүйүм тәмәннасыз иши тәмәнналы едәр.”
— Нә иш ҝөрмүшдү, достун сәнә.
— Ишчиләр үчүн әла бир мағаза тикдирмишди. Мән дә истәйирдим, бу йахшылығын әвәзини кичик бир һәдиййә илә гайтарым.
— Ким иди о хейирхаһ вә миннәтҝөтүрмәз киши?
— Бакылыдыр. Азәрбайҹан Дәмир Јолу Фәһлә Тәҹһизаты Идарәсинин баш директорудур. Мән дә онун үчүн һазырлатдығым һәдиййәни даим башым үстә сахлайырам ки, дедийи һикмәтин һөкмүнү унутмайым. Ҝөрдүйүмбирхейирхаһәмәлүчүнкимдәнсәтәмәннауммайым.
Инди бир вахт Әли бәйин нишан вердийи һәмин мөтәбәр киши илә хейли вахтдыр, үз-үзә отурмушуг. Мәнөзүмдәнасылыолмайараг:
— Демәли, ошәхссизимишсиниз?
— Ким?
— Һеч, елә белә, ағлыма нәсә ҝәлди — дедим вә әлавә етдим: — Сөһбәтинизи давам етдирин.
— Һә, демәйим одур ки, ҝәрәк адам еләдийи йахшылығы дилинә ҝәтирмәсин, киминсә башына гахмасын. Онсуз да еләдийи йахшылыгларын һаггы бир ҝүн гайыдаҹаг өзүнә. Сәнә гайытмаса да оғлуна, гызына гайыдаҹаг. Е1 демиш: “Сән йахшылыг елә, балығы ат дәрйайа. Балыг билмәсә дә Халиг биләҹәк ону”.
— Бәлкә кимләрәсә еләдийиниз йахшылыглардан данышасыныз.
— Нәданышым! Нәеләмишәмки, онудаданышам. Инсаныгса, инсанлыг борҹумузу йеринә йетирмәлийик. Әлимиздән нә ҝәлирсә ону да еләмәлийик вә еләдикләримизи дә дилә ҝәтирмәмәлийик. Һәзрәти Пейғәмбәримиз демиш, “сағ әлин вердийини сол әл билмәмәлидир”. Бу, Аллаһа да, бәндәйә дә хош ҝәлән иш дейил.
Рәһмәтлик гардашым Һаҹы Солтан дейәрди: Көмәйини бир кимсәдән әсирҝәмә. Кимәсә нә вердинсә чыхарт о вердийини үрәйиндән. Һәмин адам сән верән борҹу, еләдийин һөрмәти гайтарса да сағ олсун, гайтармаса да.
— Ахыинсанчийсүдәмиб. Бәзән йахшылыға йаманлыг едәнләр дә олур, — дедим.
— Һәдисләрин бириндә дейилир ки, бир нәфәр Һәзрәти Пейғәмбәри- мизин (с) йанына ҝәләрәк дейир:
— Ја Мәһәммәд, мән фыланкәсә нә гәдәр йахшылыг едирәмсә әвәзини писликлә гайтарыр. Индимәннейләйим, она?
— Ҝет йахшылыг елә дейир Пейғәмбәр.
Кишиҹавабында:
— Еләдийим йахшылығын әвәзинә пислик ҝөрүрәм, ахы?
— Јенәйахшылыгелә.
— Ахы нә вахтаҹан еләйим, о йахшылығы?
Пейғәмбәрҹавабверир:
— О кәс пислийиндән галмырса, сән нийә йахшылығындан галырсан?!.
Бирдәоварки, писликдә, йахшылыгдайадданчыхмыр. Хейир верән
хейирә урҹаһ олур. Пислик едәнин дә гәншәринә шәр чыхыр.
Һаҹы даһа бир һәдис данышыр,
Јенә дә бири ҝәлиб Пейғәмбәрә дейир;
— Ја Мәһәммәд, нә гәдәр йахшылыг еләйирәм, ҝөзә ҝөрүнмүр. Бирҹә дәфә пислик еләйәндә, һамы мәни пис адам кими таныйыр. Бунәдәндир?
Пейғәмбәрдейир:
— Јахшылығын сайы-һесабы билинмир. Пислик исә аздыр. Үзә чыхан кими һамы ҝөрүр ону.
Һаҹы Әһәд Ағанын ширин, дузлу-мәзәли сөһбәтләри мәни хәйалән чәкиб Ҝәнҹәйә, рәһмәтлик Тофиг Мәсим оғлунун гоһумларынм биринин йанына апарды. Онун әла бир чөрәк сехи вар. Бүтүн вағзаләтрафы ҹамаат онун чөрәйини дадындан, әтриндән таныйыр.
Бир дәфә о, мәнә гәрибә бир әһвалат данышды. Һәмин бу Һаҹы Әһәд Аға барәдә. Деди ки, Ҝәнҹәнин дәмир йолу вағзалы йахынлығында көһнә бир анбар вар иди. Вә һәмин анбар да Ҝәнҹә дәмирйолу ОРС-унун балансында иди. Мүдирдәнистәдим. ҺаҹыӘһәдсизверәбилмәрәм — деди.
Һәмин анбары чөрәкбиширмә сехи еләмәк истәйирдим. Фикрими Тофыг әмийә дедим. О да узун илләр йахындан таныдығы Һаҹы Әһәдә телефон ачды.
— Һаҹы, йанына бир нәфәр ҝөндәрирәм, — деди. — Хаһиш едирәм, она көмәк един.
— Баш үстә, ҝөндәрин — дейир, Һаҹы.
Сәһәр ҝәлдим Һаҹынын йанына вә истәйими дедим. Һаҹы мәни диггәтлә динләдикдән сонра телефонла Ҝәнҹәйлә данышды. Һәминкөһнәанбарынмәнәверилмәсинитапшырды. Вәмәнәмүраҹиәтлә:
— Аваданлыға еһтийаҹын олса ону да верә биләрәм — деди.
Аллаһ ишини аванд еләсин, Һаҹынын. Әли чох йүнҝүл имиш. Ишим йағ
кими ҝетди. Сехи ачдым. Биширдийим чөрәкләр һамынын үрәйинҹәдир.
Бир мүддәтдән сонра онун бу хейирхаһлығынын әвәзини вермәк истәдим.Јанына ҝетдим. Мәнә ҝөстәрдийи гайғы-сайғыйа ҝөрә тәшәккүр едиб, столун үстүнә балаҹа бир бандерол гойдум. Һаҹысорушдуки, онәдир?
Дедим:
— Сизинйахшылығынызынәвәзидир.
Кишиниодҝөтүрдү.
— Мән Тофыг мүәллимин бир сөзү үчүн еләмишәм, бу хейирхаһлығы. Вә бир дә ону бил ки, Һаҹы Әһәд һәйаты бойу сөзүнү пула сатмайыб. Елә еләмә, һәмин бинаны вердийим кими дә, сәндән ҝери алым. О, нәдирсә ҝөтүр вә бир дә белә шейлә мәним йаныма ҝәлмә! Олду?!
Әсл имам өвлады, Пейғәмбәр төрәнидир, Аға!
Һаҹы Әһәд барәдә бир мараглы хатирә дә йахын достум Мир Әләкбәр данышмышды мәнә.
— 1970-ҹи илләрдә Аға мүәллим (Мир Әләкбәр һәмишә Һаҹы Әһәдә “Аға мүәллим” дейә мүраҹиәт едир) республика тәсәррүфат маллары тиҹарәти идарәсиндә шөбә мүдири ишләйәндә тез-тез Бакыйа, онун йанына ҝедәрдим. Онда мән дә Нахчыванда тиҹарәт идарәсиндә ишләйирдим. Һәмин вахт Нахчывана нәдәнсә даһа чох йерли сәнайе мүәссисәләринин истеһсалы олан чини (фарфор) вә шүшә габлар ҝөндәрилирди.
Бир дәфә бу гәрибә бөлҝүйә етираз еләдим.
— Бакынын нә гәдәр “гранйор” — галын стәканы вар һамысым Нахчывана ҝөндәрирсиниз, — дедим. — Ахы биз дә назик вә бүллур стәканда чай ичмәк истәйирик- дедим.
Аға мүәллим мәним етиразымы сәмими гәбул едиб, бир даһа Нахчывана галын стәкан ҝөндәрмәди.
Арадан хейли вахт кечди. Аға мүәллим Азәрбайҹан Дәмир Јолу Фәһлә Тәҹһизаты Идарәсиндә баш директор ишләди. Аз сонра Нахчыван шәһәр комитәси мәни дә Нахчыван Дәмир Јолу Фәһлә Тәҹһизаты Идарәсинә мүдир тәклиф етди вә әмрими алмаг үчүн Бакыйа, Дәмир Јолу Идарәсинә ҝөндәрди.
Аға мүәллимин гәбулуна ҝетдим. О, ҝөндәриши охуду вә:
— Нахчыван Дәмир Јолу Фәһлә Тәҹһизаты Ыдарәсиндә мүдир ишләмәйинә етираз еләмирәм. Чүнки сәни йахшы таныйырам. Һаггыны тәләб едән оғлансан — дейиб, мәним чохдан унутдуғум һәмин о “гранйор” стәкан әһвалатыны хатырлады. Сонра да телефонла Дәмир Јолу Идарәсинин рәисинә тәйинат барәдә өз разылығыны билдирди.
Аға мүәллимин бирҹә сөзү илә дә рәис мәним әмрими вериб, һәмин ҝүн Нахчывана йола салды.
Бир дәфә дә Имишлидә ичиндә 72 мин манатлыг мал олан мағаза електрик гапанмасындан бүсбүтүн йанмышды. Онда Аға мүәллим, бу иш үстүндә, бир нәфәрин дә мәһкәмәйә, прокрора дүшмәсинә иҹазә вермәди. Әл-әлә вериб әйәр-әскийи дүзәлтдик. Мағазаны да Аға мүәллим тәмир етдирди.
Үмумиййәтлә, Аға мүәллим дүнйайа хейирхаһлыг, йахшы ишләр үчүн ҝәлиб. Мәһз буна ҝөрә ОРС-да ишләдийи 20 ил әрзиндә бир нәфәрин дә йолу мәһкәмәйә, прокурора дүшмәйиб. Вә Аллаһ гаршысында мән вә рәһбәрлик етдийим 200-дән чох обйектдә ишләйәнләрин һамысы шаһадәт верә биләрик ки, бирҹә нәфәримиздән дә бирҹә манат уммайыб. Аға мүәллимин пайыны да, гисмәтини дә Аллаһ верир, адамлар йох. Аллаһ вердийи гисмәтлә дә һамыйа әл тутур, көмәклик ҝөстәрир. Имкансызлара, әсҝәрләрә, гачгынлара ианә пайлайыр…
…Миринин сөзү 1993-ҹү илин нойабрында телевизийада ҝөрдүйүм бир ҝөрүнтүнү йадыма салды. Һаҹыйамүраҹиәтләдедим:
— Һаҹы, Сиз, 1993-ҹү илдә президентимизин гәбулунда олмусунуз?
—Бәли, олмушуг. Онда рәһмәтлик гардашым Һаҹы Солтанла һәҹҹ зийарәтиндән гайытмышдыг. Ҹәнаб Һейдәр Әлийев, башда да шейхүлислам Һаҹы Аллаһшүкүр олмагла, биз он-он ики Һаҹыны йанына дәвәт еләди. Мүгәддәс һәҹҹ зийарәтини баша вурдуғумуза ҝөрә тәбрик еләйиб, милләт вә дин йолунда бундан сонра да даһа йахшы хидмәт етмәйимизи арзулады.
Сөһбәт заманы Һаҹы Солтан президентә мүраҹиәтлә деди:
— Ҹәнабпрезидент, бизһамымызимканлыадамларыг. Өзү дә вахты илә бу пулу Азәрбайҹанда газанмышыг. Инди Азәрбайҹанда мүһарибә ҝедир. Өлкәнин игтисадиййаты бүсбүтүн дағылыб. Ҹамаатын ҝүзәраны ағырдыр. Чох сайда гачгынларымыз, көчкүнләримиз вар. Биз истәйирик, бу ағыр анларда халгымыза, дөйүшән ордумуза көмәк едәк. Она ҝөрә дә хаһиш едирик, бир йардым вә йа мүдафиә фонду ачын. Һәрәмиз дә имканымыз дахилиндә, о фонда вәсаит кечирәк. Азәрбайҹан халгы иманлы, етигадлы халгдыр. Һамыкөмәкедәбиләр, дөвләтимизә.
Президент гардашымы диггәтлә динләйиб тәшәккүр еләди. Вәонунтәклифиниразылыглагаршылады.
Елә сәһәри ҝүн бүтүн Һаҹылар бир нечә машын әрзаг-шәкәр, гәнд, сигарет ҝөтүрүб Фүзулидән та Газаха гәдәр, бүтүн ҹәбһә бойу дөйүшән әсҝәрләрә пайладыг. Фондадафилангәдәрвәсаиткечирдик.
— Һаҹы, ешитмишәм Сизин дә фондунуз вар?
— Һә! Рәһмәтлик Һаҹы Солтанын адына ачылыб бу фонд. Һәр ил ән мөтәбәр елм, инҹәсәнәт, әдәбиййат хадимләринә вә пак адамлара мүкафатлар верилир бу фонддан. Нечә илдир веририк ону, өзү дә диплому илә бирҝә. Һәминдипломумәнхариҹдәһазырлатмышам.
Бу “Паклыг” фондундан Гафгаз Ислам Университетинин имкансыз тәләбәләринә, Биби-Һейбәт мәсҹидинин тикилмәсинә, Нардаран пиринин тәмиринә, Мир Мөһсүн Ағанын зийарәтҝаһынын йенидән гурулмасына да хейли мадди йардым ҝөстәрмишик.
Һәр илин нойабр айында веририк бу мүкафатлары,нүфузлу мүнсифләр һейәтинин сечдийи сәнәт саһибләринә.
Һаҹынм хейирхаһлығы мәни риггәтә ҝәтирди. Вахты илә мәшһур алим Нобел дә дүнйада ән йахшы әсәрләр, кәшфләр вә сүлһ наминә мүбаризләр үчүн белә бир мүкафат тәсис еләтдирмишди. Арзум будур ки, Һаҹы Солтанын шәрәфинә тәсис едилән бу фонд даһа да бөйүйүб, дүнйанын ән нүфузлу, мөтәбәр фондларындан биринә чеврилсин вә онун сәси-сорағы әрзин о башындан ешидилсин.
Бу бахымдан Һаҹы Солтан да, Һаҹы Әһәд дә Танрынын ән севимли бәндәләридир. УлуТанрысевдийибәндәләри, һәмдәхошбәхтедир.
— Һаҹы, дейирләр Аллаһ бәндәсинә ики ҝөзлә бахмыр, һеч вахт. Она ҝөрә дә һәрәнин бир чәкәҹәйи, кәм-кәсири, әйәр-әксийи олур. Мәнҹә…
Аллаһын хошбәхт бәндәсийәм ки, Танры мәнә һәр ики ҝөзү илә бахыб. Она ҝөрә дә һеч нәдән ниҝаранчылығым, һеч шейдән әйәр-әскийим вә һеч кимдән асылылығым йохдур. Танры мәнә сағ ҹан вериб, о ҹанла да һәлә ки, йашайырыг. Ҝөзәл аиләм, севимли балаларым, нәвәләрим вә бир дә башымызын үстүндә дамымыз, йемәйә дә бир гисмәт һалал чөрәйимиз вар. Елә бу бахымдан да мән өзүмү Аллаһын ән хошбәхт бәндәси һесаб едирәм. Тәк бир ағрым вә бирҹә дә дәрдим вар.
О, дәриндән көкс өтүрдү. Нурлу ҝөзләринә һарданса көлҝә дүшдү.
— Ағрым одур ки, йахын заманларда, бир-биринин ардынҹа дөрд гардашымы итирдим. Инди тәк-тәнһа галмышам, бу фани дүнйада. Дәрдим дә һамы кими бүтөв Азәрбайҹан дәрди, Гарабағ йарасыдыр. Торпаг халгын, милләтин намусу, гейрәтидир. Нә гәдәр Гарабағы вә итирилмиш торпагларымызы өзүмүзә гайтармамышыг, раһатлыг, динҹлик һарам олмалыдыр бизә.
Амма, адамлар вар, бу милли фаҹиә үстүндә өз фыраванлығыны гурур. Вар-дөвләт йығыр. Ҝүнләрини чал-чағырла, ейш-ишрәтлә кечирирләр. Онлар һисс еләмирләр ки, ишғал олунан торпагларымыз, он илдир гачгын- көчкүн һәйаты йашайан сойдашларымыз, о сайаг бигейрәтләрин әлилә ашыланан милли мәдәниййәтимиз, уҹузлашан вә унудулан милли-мәнәви дәйәрләримиз, тапдаланан намусумуз, исмәтимиз Азәрбайҹан адлы бүтөв бир мәмләкәтин, азәрбайҹанлы адланан улу бир халгм исмәти, гейрәтидир.
Ахы бу халг, бу улу милләт һеч заман белә уҹузлуға ҝедиб, һәр шейини һәрраҹ базарларына чыхармамышды — деди, йана-йана, ҝөйнәйә-ҝөйнәйә, Һаҹы Әһәд.
—Ҝәрәккишинамусуну, арвадисмәтинигорусун. Јалан данышмасын, йала йалмаланмасын, гарнын гулу олмасын. Зийалы өз зийалы миссийасмы йеринә йетирәрәк маарифли, мәдәниййәтли, сағлам вә гейрәтли вәтәндаш йетишдирсин.
Бизим бәзи зийалылар, мүәллимләр, йазычылар, шаирләр, мөмүнләр йалтаглыг, наггаллыг вә мүтрүблүк еләмәклә мәшғулдурлар.
Бу милләт Шаһ Исмайыл, Низами, Фүзули, Нәсими, Короғлу, Бабәк, Һаҹы Зейналабдин кими сәркәрдәләр, иҝидләр, мүдрикләр, хейирхаһлар йетишдириб. Ону ҹырлашмаға, мүтиләшмәйә, ҹылызлашмаға, сөкүлүб парчаланмаға, реҝионлара, мәһәлләләрә, мәнә-сәнә айырмаға гоймамалыйыг.
…Һаҹы Әһәдин ҝениш вә ишыглы кабинетиндә Азәрбайҹанм мүдрик, дәйәрли вә ләйагәтли оғлу Һаҹы Зейналабдин Тағыйевин зөвглә йонулмуш бүстү вар. Бу Һаҹы Әһәдин Һаҹы Зейналабдин Тағыйевә сонсуз севҝиси рәмзидир. Һәр ҝүн мөһтәрәм Һаҹымн руһуна дуа охумадан кечмир, о һейкәлин йанындан.
Дейиләнә ҝөрә, Һаҹы Әһәд Аға бир дәфә йахын досту һейкәлтәраш Ибраһим Зейналовун емалатханасына ҝедибмиш. Орадакы чох сайлы һейкәлләрә, бүстләрә, барелйефләрә Һаҹынын бөйүк һейранлыгла тамаша етдийини ҝөрән һейкәлтәраш:
— Аға — дейир, чох диггәтлә вә марагла бахырсан. Һансы һейкәл, бүст үрәйинә йатыр, пешкәшдир сәнә.
ҺаҹыӘһәдҝүлүмсәйир:
— Ай Ибраһим, бу һейкәлләр нәйимә лазымдыр?
— СәнәЛазымолмасада, мәнәлазымдыр. Истәйирәм мәним әл ишләримдән бири ән йахын достумун йанында, олсун.
— Елә исә Һаҹы Зейналабдин Тағыйевин бүстүнү вер мәнә.
— Башүстә — дейир, ИбраһимЗейналов. Вә ертәси ҝүнү һәмин бүстү ҝәтириб гойур Һаҹы Әһәдин кабинетинә.
Һаҹы Әһәдин инсани кейфиййәтләриндән, йүксәк мәнәви дәйәрләрә саһиб олмасындан, сәдагәтиндән, сәмимиййәтиндән, инсани бөйүклүйүндән вә инсани садәлийиндән илләрҹә данышмаг олар. Мәним ҝөрүб дуйдугларым вә йаздыгларым Һаҹы Әһәд Һүсейновун, мәналарла, ҝөзәлликләрлә вә зәнҝин хатирәләрлә долу һәйатынм хырда деталларыдыр. Онун инсанлығы, камиллийи, агиллийи, мүдриклийи, ағсаггаллығы, мәрдлийи, һалаллығы, сөзү бүтөвлүйү вә нәһайәт, кишилийи нечә-нечә галын китаба белә сығмаз.
Мән дә өзүмү она ҝөрә хошбәхт сайырам ки, һәйатымын дөнҝә- долайларында Һаҹы Әһәд кими мөтәбәрләри, мәнәви дәйәр хәзинәләри ән гиймәтли инҹиләрлә долу олан кишиләри һәмишә гәншәримә чыхарыб. Улу Танрымын бу сайаг ҝениш үрәкли, Аллаһа, имана вә инсана сонсуз севҝи-сайғы бәсләйән бәндәләри дүнйанын ән хошбәхти, бәхтәвәри вә бәхтийарларыдыр.
Мәммәд Әфшан, “Мән ҝөрән кишиләр” китабындан (сәһ 324-336) , Бакы,
“Нурлан” Нәшриййат-ПолиграфийаМүәссәси, 2004
