Өзүмүзү таныйаг, милли кимлийимизи, дәйәрләримизи унутмайаг!
Мүраҹиәт
Мүасир елм бу мәсәләләрдә һәр шейдән әввәл әлиндә олан, йәни арашдырылараг чап олунмуш вә ҹәмиййәтә чатдырылмыш гайнаглара әсасланыр. Ән башлыҹасы нәзәрә алмалыйыг ки, биз һәлә инди-инди өз тарихимизи ачмаг, чохминиллик мәдәниййәтимизи өйрәнмәк истәйирик. Милли кимлийимизи вә әзәли дәйәрләримизи ортайа гоймаг әзминдәйик.
Ҝәлин нәзәрә алаг ки, ҹәми 20 йашымыз вар, йенийетмәликдән ҝәнҹлик дөврүнә гәдәм гойдуғумузу нәзәрә алсаг, бунлар тәбиидир.
Бәшәр мәдәниййәти тарихи бир тамдыр. Индийә кими олан арашдырмалар да тарихи илкдән йох, мүәййән дөврүнү вә йа дөврләрини ҝөтүрүб өйрәнмәк вә йа тәгдим етмәк ҹәһдидир. Белә ҹәһдләр дә чох вахт йанлышлыглара апарыб чыхарыр.
Милли кимлийимизи дәрк етмәк үчүн ҝәлин әразимизә, иглимимизә, йерләшдийимиз ҹоғрафи мәкана нәзәр йетирәк:
1. Шәрглә-Гәрб, Шималла-Ҹәнуб арасында йерләширик, демәк биз мәркәздәйик.
2. Дүнйада мөвҹуд олан иглимләрин 9-у Азәрбайҹандадыр.
3. Өлкәмизин формасы-хәритәйә диггәтлә бахсаг-ганадларыны ачыб учан гушлар шаһы Гартал да бөйүк мәтләбләрдән хәбәр верир.
4. Милйон илләрдир Күр вә Араз чайлары бизим әразимиздән ахыб ҝедир.
5. Ҝөзәл дәнизимиз вә онун тәбии сәрвәтләри вә еһтийатлары ихтийарымыздадыр. Ҝүнәшимиз дә дәниздән доғур.
6. Дүнйадакы ән гәдим йазылар бизим әразидә Ҝәмигайа- Гобустан абидәләриндәдир.
7. Бәшәр мәдәниййәтинин ән инҹи нүмунәләрини өзүндә әкс етдирән Минҝәчевир-Судағылан епитапийасы (кечән әсрин орталарында Минҝәчевир су анбары тикиләркән) бизим әразимиздән тапылыб. (Анҹаг өйрәнилмәдән дағыдылыб Ермәнистана дашыныб 20000 йахын експонатдан ҹәми 2-3 әдәди бу ҝүн Азәрбайҹандадыр).
8. Дүнйанын ән гәдим йашайыш мәскәни Азых мағарасындан инсан кәлләси тапылмышдыр.
9. Азәрбайҹан халчаларынын тарихи минилликләрлә өлчүлүр.
10. Азәрбайҹан муғамынын әвәзи дүнйада йохдур вә онлар илкин чағырышы – илкә гайытмаг — гайыдыш наләләридир.Һеч бир халгын тарихиндә бизим гәдәр, йәни һәртәрәфли сүрәтдә дүнйа мәдәниййәтинә хидмәт едән, бәшәри идейалар дашыйан мүтәфәккирләр олмайыб. Нәсирәддин Туси, Әбубәкр Әҹәми, Низами Ҝәнҹәви, Мәһәммәд Фүзули, Имамәддин Нәсими, Шаһ Исмайыл Хәтаи, Шәмс Тәбризи, Шөһрәвәрди, Бәһмәнийар, Әлис Кәрәмли, Мирзә Фәтәли Ахундов, Үзейир Һаҹыбәйов, Һүсейн Ҹавид, Мирзә Әләкбәр Сабир, Ҹәфәр Ҹаббарлы, Магсуд Шейхзадә, Фикрәт
Әмиров, Гара Гарайев, Вагиф Мустафазадә, Гурбан Гурбанов, Садых бәй Ағабәйзадә, Фәрман Салманов, Сабит Оруҹов, Кәрим Кәримов, Аббас Заманов, Әлибәй Һүсейнзадә, Асиф Ата, Әһмәдбәй Ағайев, Јусиф Мәммәдәлийев, Мәммәд-Әмин Рәсулзадә, Әһмәд Ҹавад, Әли Әлийев, Сүбһи Бекташы вә нәһайәт Үмуммилли Лидеримиз Һейдәр Әлийев…*
Һал-һазырда да бу ганунауйғунлуг (тенденсийа) давам едир: Лүтфизадә, Баһадур Таһирбәйов, Әждәр Фәрзәли, Акиф Әлизадә, Иса Һәбиббәйли, Исмайыл Һаҹыйев, Әкрәм Мәммәдли, Зүмрүд Гулузадә, Байрам Таһирбәйов, Афад Гурбанов, Гәзәнфәр Казымов, Булудхан Хәлилов, Айдын Әзимбәйов, Мәммәд Араз, Фикрәт Рзайев, Ариф Әлийев, Мәммәдһәсән Гәмбәрли, Елмәддин Әлибәйзадә, Исмайыл Вәлийев, Гейбулла Гейбуллайев, Ваһид Рзайев, Елмир Гулийев, Рафиг Әлийев, Нугай Әлийев, Алим Гасымов… вә ән сонда адлары садалананларла бәрабәр адынын чәкилмәси ваҹиб олан руһу бизләрлә йашайан Елман Әлийев вә с вә и. *
Дүнйа бизи, йәни биз азәрбайҹанлылары вә Азәрбайҹаны биздән чох-чох йахшы таныйыр. Биз исә “Таныдыг, таныдыг, дүнйада һамыны таныдыг, тәкҹә өзүмүзү танымадыг ки, танымадыг”! Салвадор Далинин “Дүнйанын хиласы” әсәриндәки гәһрәманынын Азәрбайҹана тушланмыш бармағы да буну сүбут едир. Биз мәрд азәриләрик – һәм а-зәр-ләрик – зәр, ишыг, нур дашыйыҹыларыйыг һәм дә ас-әрләрик (илкләрик). Һәр шейин дә көкү ишыгдыр, һәр бир варлыг өзлүйүндә ишыг пайыдыр, ишыг зәррәсидир.
Ҝәлин өзүмүзү таныйаг вә чалышаг кимлийимизи, даһа доғрусу, бөйүклүйүмүзү айдынлашдыраг ки, биз Азәрбайҹанлылар бәшәр мәдәниййәтинә нә вермишик? Вердикләримизин аз да олса әвәзини алмышыгмы? Бундан сонра нә верә биләрик? Вердикләримиздән өзүмүз дә файдаланмағы дүшүнүрүкмү? Јохса, йенә төһфәләримиз әввәлкиләр кими гаршылыгсыз олаҹаг?
Вәтәнимизин, халгымызын, йахынларымызын о ҹүмләдән балаларымызын ҝәләҹәйини ҝөз өнүнә ҝәтирәрәк ән ваҹиб олан бу ишләрин ҝөрүлмәсини ваҹиб сайырыг:
Бу ҝүн дүнйайа тарихимизи археолоҝийа вә етнографийа елмләринин васитәси илә дәгиг елмләри тәтбиг етмәклә (системолоҝийа, о ҹүмләдән мүасир елми-техники наилиййәтләрә әсасланараг) арашдырыб, тәдгигатлар апарыб тәкзиб олунмаз дәлилләри ортайа гойаг!
Һесаб едирик ки, АМЕА вә онун А.А.Бакыханов адына Тарих институту, Археолоҝийа вә етнографийа институту, Нәсими адына дилчилик институту, Низами адына әдәбиййат институту, Фолклор институту, Фәлсәфә институту, АМЕА-нын диҝәр структурлары вә АМЕА-нын Нахчыван бөлмәси илә бирликдә арашдырыб дәгиг тарихимизи, елмимизи ортайа гоймалыдыр.
Ейни заманда елми ады олмайан лакин чох ҹидди тәдгигатлар вә арашдырмалар апарыб өнәмли нәитҹәләр әлдә едән зийалыларымызын вә билим адамларынын чап олунан вә йа һәләликдә мүхтәлиф сәбәбләрдән нәшр олуна билмәйән елми нәтиҹәләри нәзәрә алынмалы, ҹәмиййәтдә вә академик елми иҹтимаиййәтдә мүзакирәйә чыхарылмалыдыр.
Бизим башга йолумуз йохдур!
Бүҝүнкү дүнйада мөвҹуд олан вә әсас тарих кими ҝөтүрүлән икичайарасы мәдәниййәтдән дә йәни (Дәҹлә-Фәрат чайлары арасында ашкар едилән) Шумер мәдәниййәтиндән дә гәдим тарих мөвҹуддурму.
Ахы Ҝәмигайа-Гобустан абидәләри, Азых мағарасы биздәдир! Мәһз бу дашлар үзәриндә йазылмыш тарихи мәдәниййәтин әсаслары бурада Азәрбайҹанда гойулуб!
Демәк илк әлифба вә илк сөз һагда фикирләр дә өз айдынлығыны тапмалы, кимин ким олдуғу мүәййәнләшмәлидир.
Зийалылардан бир груп
Елман Әлийев, “Олдуғу вә ҝөрүндүйү кими”
китабындан (кичик әлавәләрлә): сәһ:314-316
* Бу сийаһынын долғунлашмасына, зәнҝинләшмәсинә еһтийаҹ дуйулур.
Һөрмәтли охуҹуларымызы бу ишдә бизләрә йардымчы олмаға дәвәт едирик. Ейни заманда йеринә дүшәрди ки, “Таныйырыг Таныйаг” рубрикасы (башлығы) алтында мүхтәлиф КИВ-ләрдә материаллар дәрҹ олунсун. Сөһбәт ондан ҝедир ки, охуҹуларын таныдыглары лакин бизим һәләликдә танымадыгларымыз ҝөркәмли Азәрбайҹан алим вә зийалылары, өнәмли шәхсиййәтләри, онларын ҝөрдүйү ишләр вә дүнйа елминә вә мәдәниййәтинә верҝи төһвәләр барәдә материаллар топланыб пайлашылсын ки, халгымыз онлары танысын. Бу сийаһыйа Азәрбайҹанда доғулуб вә йа тәһсил алыб дүнйанын мүхтәлиф йерләриндә йашайан вә фәалиййәт ҝөстәрән шәхсләр дә дахил едилә биләр (дүнйасыны дәийшәнләр дә дахил олмагла).
Һәмин материаллары өврагда (сайт) дәрҹ етмәк вә пайлашмаг үчүн бизә дә ҝөндәрә биләрсиниз.
